HEILIGEN & KUNST: ‘Zegen allemaal de Heer, jullie engelen, geweldig in kracht, die zijn woord vervullen en gehoor geven aan zijn stem’ (Psalm 103)
John Grondelski; Blogs; 29 september 2022 – Een paradox van de laatste jaren is dat, terwijl de focus op de theologie van de engelen – angelologie – in de kerk een totale verduistering ondergaat, een fascinatie van een soort New Age “spiritualiteit” voor hen zich heeft verspreid in seculiere kringen. Het aantal boeken over “engelen” in de religieuze sectie van boekhandels (voor zover die instituten nog bestaan) is gegroeid.
Die New Age fascinatie voor engelen heeft echter nauwelijks de rijkdom van de duizenden jaren oude theologie van de kerk over engelen. In zekere zin is het een soort slap sentimentalisme dat engelen reduceert tot hemelse helpers, die discreet in en uitzoomen op situaties en verder niet veel eisen stellen in termen van moraal of oordeel aan degenen die ze helpen.
We zullen het volgende week wat meer hebben over deze in wezen seculiere ‘ angelologie ‘, wanneer we het hoogfeest van de engelbewaarders vieren. Laten we ons vandaag richten op het feest van de drie aartsengelen die in de Bijbel worden genoemd: Michaël, Gabriël en Rafaël.
Alle drie worden ze “aartsengelen” genoemd. In de traditionele katholieke engelenleer zijn er negen koren van engelen, gerangschikt in drie hiërarchieën. De hiërarchieën bepalen de mate waarin de leden van de koren delen in de kennis van God. Serafijnen, bijvoorbeeld, delen het meest direct en eenvoudig in de kennis van God. Anderen passen die kennis toe op het besturen van de kosmos. Aartsengelen en engelen passen die kennis toe in hun omgang met de mensheid. Het woord “engel” zelf komt van het Griekse angelos, “boodschapper”. De drie aartsengelen die in de Bijbel worden genoemd, worden besproken in de context van hun belangrijke boodschappen, niet alleen door hun spreken maar ook door hun doen.
De heilige Michael is van oudsher beschouwd als de beschermheer en beschermer van de Kerk en de christenen. Daarom introduceerde Paus Leo XIII in 1886 een “Gebed tot de heilige Michael” voor de bescherming van de Kerk aan het einde van de mis. Het luidt als volgt:
Heilige Aartsengel Michaël, verdedig ons in de strijd;
wees onze bescherming tegen de boosheid en de listen van de duivel.
Wij smeken ootmoedig dat God hem Zijn macht doe gevoelen.
En gij, vorst van de hemelse legerscharen,
drijf Satan en de andere boze geesten,
die tot verderf van de zielen over de wereld rondgaan,
door de goddelijke kracht in de hel terug.
Amen.
Er wordt gezegd dat Leo dit deed na een visioen over een demonische oorlog tegen de Kerk. Maar de paus heeft deze connectie met de heilige Michael niet zomaar uit het luchtledige gehaald. De Bijbel stelt Michael de Aartsengel voor als de ultieme hemelse strijder in de fundamentele en laatste eschatologische strijd tussen goed en kwaad. Openbaring 12:7-12 spreekt over Michaël als de grote strijder die Satan versloeg en hem uit de hemel verdreef, vanwaar hij op de aarde viel “die de hele wereld op een dwaalspoor brengt”.
Het Boek Openbaring is geen toekomstig spel voor het einde van de wereld. Openbaring spreekt over het fundamentele conflict dat in de wereld was, is en zal voortduren tot het einde van de wereld: het conflict tussen goed en kwaad. Dus wanneer in Openbaring 12 wordt gesproken over Michaël die Satan uit de hemel werpt, heeft de kerk deze passage opgevat als sprekende over een test die al heeft plaatsgevonden, met als resultaat de val van Satan en zijn trawanten. Die val van sommige engelen ging vooraf aan de val van de mensheid en krijgt nog steeds vorm in de geschiedenis van de mensheid, waar de gevallen engelen op perverse wijze proberen om nog meer zielen te betrekken bij hun zinloze rebellie. Maar de boodschap van Openbaring is duidelijk: God en het goede zijn de laatste woorden van de menselijke geschiedenis, niet het kwaad.
Michael is dus niet alleen maar een beschermer van het tijdelijke welzijn van de Kerk of van gewone tegenslagen. De Bijbelse context waarin hij aan ons wordt voorgesteld, plaatst hem in de context van wat de heilige Paulus “onze strijd … tegen de heersers, tegen de autoriteiten, tegen de machten van deze duistere wereld en tegen de geestelijke machten van het kwaad in de hemelse gewesten” noemt (Efeziërs 6:12).
Dus, terwijl ik weet dat sommige bisschoppen misschien denken dat hun onderdrukking van het Sint-Michaëlgebed – dat een wedergeboorte heeft doorgemaakt in de afgelopen jaren en werd aangemoedigd door paus Johannes Paulus II – hun toewijding aan “Vaticanum II” en “liturgische hervorming” bewijst en hun juiste bestuur van de liturgie uitdrukt, zouden ze misschien eens wat dieper moeten nadenken over waar en tegen wie dit gebed bidt. In plaats van zulke oppervlakkige “bewijzen” van hun conciliaire “inzet”, zouden ze in plaats daarvan de aanbeveling van het Concilie kunnen toepassen om “de tekenen des tijds te lezen”. Kan het alomtegenwoordige morele verval dat de wereld van vandaag kenmerkt – verrotting die zelfs in de Kerk is doorgedrongen – alleen maar aan menselijke oorzaken worden toegeschreven en alleen maar worden uitgeroeid door nieuw beleid en nieuwe handvesten?
De heilige Gabriël is duidelijk de typische engelachtige “boodschapper”. Net zoals Michaël deel uitmaakt van de eschatologische geschiedenis waarin de mensheid is ondergedompeld, maakt Gabriël deel uit van de verlossing van de mensheid. Het is Gabriël die de conceptie van Johannes de Doper aan zijn vader Zacharia aankondigt. Gabriël nodigt Maria ook uit om de Moeder van God te worden, “om zwanger te worden en een zoon te baren” (Merk op dat Maria, wier conceptie buiten het normale verloop van de menselijke activiteit plaatsvindt, wordt uitgenodigd om mee te werken aan Gods plan door middel van de conceptie van Jezus. Zacharias en Elizabeth, die normale geslachtsgemeenschap hebben, zijn al uitgenodigd en hebben toegestemd om met Gods plan samen te werken. Dat inzicht is relevant voor onze benadering van geslachtsgemeenschap met anticonceptie). Gabriël komt ook voor in het Oude Testament, de boodschapper die aan Daniël de betekenis van zijn eschatologische visioenen uitlegt (zie Daniël 8:15-26, 9:21-27).
De heilige Rafaël, wiens naam “God heeft genezen” betekent, verschijnt precies in die hoedanigheid in het Oud-testamentische boek Tobit. Tobit is een boek uit het Oude Testament dat protestanten in de 17e eeuw besloten te verwerpen, samen met zes andere boeken die zij “apocrief” noemen (“apocrief” betekent iets anders voor katholieken) omdat het oorspronkelijk niet in het Hebreeuws was geschreven maar in het Grieks, wat ons niet zou moeten verbazen gezien de verspreiding van de Joden in de Oudheid over het gehelleniseerde Middellandse Zeegebied.
Het boek verhaalt over twee genezingen die, net als in het Nieuwe Testament, laten zien dat God de hele persoon geneest, lichaam en ziel. Rafaël laat Tobias een vis vangen en instrueert hem hoe hij delen van de ingewanden eruit kan halen. Op verdere aanwijzingen van Rafaël smeert Tobias de gal van de vis op de ogen van zijn blinde vader, waardoor deze zijn gezichtsvermogen terugkrijgt (Tobit 11:7-16).
Tobias moet ook trouwen met Sara, een meisje dat de pech had zeven keer ondertrouwd te zijn en in haar huwelijksnacht zeven keer weduwe te worden. Rafaël instrueert Tobias (6:15-17) hoe hij elementen van de vis moet gebruiken om de demon die haar teisterde uit te drijven en hoe hij hun echtelijke verbintenis door gebed moet laten voorafgaan. De demon wordt verdreven en gebonden, de jonggehuwden bidden samen “en ze sliepen allebei die nacht” (hoewel niet in de Engelse betekenis van “samen slapen”) en de volgende ochtend was er – tot verbazing van zijn schoonvader – geen Tobias om te begraven.
Rafaël, door God naar deze jongeman gestuurd, geneest de mensen om hem heen zodat ze een leven in vrede kunnen leiden volgens Gods Wet.
Omdat Michaël en Gabriël vaak alle aandacht krijgen, gaat het schilderij van vandaag over de heilige Rafaël. Titiaans “Aartsengel Rafaël en Tobias” toont Tobias als een kleine jongen die vol vertrouwen opkijkt naar Rafaël. Symbolisch wilde Titiaan benadrukken dat Tobias opkijkt naar zijn leraar en van hem afhankelijk is. Rafaël neemt hem “onder zijn vleugels” en voogdij, en wijst hem letterlijk de weg.
Maar vergeet niet dat Tobias geen kleine jongen is; hij heeft de huwbare leeftijd bereikt en een van de kuren die moet worden uitgevoerd laat hem zijn huwelijksnacht overleven. Tobias is al gaan vissen, zoals de vis in zijn linkerhand laat zien. De trouwe hond verschijnt vaak in schilderijen van Tobias/Rafael met daarop het paar op reis.
Titiaan was een Venetiaanse renaissanceschilder, en het tafereel vertegenwoordigt Venetiaanse conventies: een soort achtergrond van de antieke wereld (de Renaissance was de klassieke wereld aan het “herbronnen”) en aandacht voor fysieke details gekoppeld aan dynamiek: de plooien in de kleren van Rafaël en Tobias dragen allebei het voorwaartse gevoel van beweging over, terwijl de verschillende ogen (inclusief die van de hond) en lichaamsverhoudingen een algeheel gevoel van evenwicht aan het hele werk geven. Het zegel bij de hond is waarschijnlijk een verwijzing naar de opdrachtgever van het werk. Zie hier voor een Tobias van de Poolse barokschilder Szymon Czechowicz die beter bij de leeftijd past.
Een commentator merkt op dat het schilderij van Titiaan met Tobias als kleine jongen waarschijnlijk de inspiratie vormde voor toekomstige schilderijen met de beschermengelen, waarover we volgende week meer zullen vertellen.
John Grondelski
John Grondelski: John M. Grondelski (Ph.D., Fordham) is voormalig associate dean van de School of Theology, Seton Hall University, South Orange, New Jersey. Hij is vooral geïnteresseerd in moraaltheologie en het denken van Johannes Paulus II. Opmerking: Alle meningen die in zijn bijdragen in het National Catholic Register worden geuit, zijn uitsluitend die van de auteur.
Vertaling: EWTN Lage Landen (AV)
Wilt u nog meer lezen of horen van ‘John Grondelski’? Klik dan hier , of gebruik één van de andere ‘tags’ boven- of onderaan dit artikel
230930 | [XLS000] | 240114 post views 349 |
