COMMENTAAR: De laatste van de monumentale figuren van het 20e-eeuwse katholicisme lijkt niet op de karikatuur die zijn theologische en culturele vijanden van hem maakten.
George Weigel; Commentaren; 4 januari 2023
De Joseph Ratzinger die ik 35 jaar lang heb gekend – eerst als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer (CDF), later als paus Benedictus XVI en vervolgens als emeritus paus – was een briljante, heilige man die geen gelijkenis vertoonde met de karikatuur die eerst door zijn theologische vijanden werd geschetst en vervolgens in de media in beton werd gegoten.
De karikaturale Ratzinger was een grimmige, meedogenloze kerkelijke inquisiteur/ambtelijke controleur, “Gods Rottweiler”. De man die ik kende was op en top een heer met een zachtaardige ziel, een verlegen man die desalniettemin een stevig gevoel voor humor had, en een Mozartliefhebber die in wezen een gelukkig mens was, geen zure chagrijn.
De karikaturale Ratzinger was niet in staat het moderne denken te begrijpen of te waarderen. De Ratzinger die ik kende was misschien wel de geleerdste man ter wereld, met een encyclopedische kennis van christelijke theologie (katholiek, orthodox en protestants), filosofie (oud, middeleeuws en modern), bijbelstudies (joods en christelijk) en politieke theorie (klassiek en hedendaags). Zijn geest was helder en geordend, en als hem een vraag werd gesteld, antwoordde hij in complete paragrafen – in zijn derde of vierde taal.
De karikaturale Ratzinger was een politiek reactionair, volledig van de kook door de studentenprotesten van 1968 in Duitsland en verlangend naar een herstel van het verleden met koningshuizen; zijn meer venijnige vijanden zinspeelden op nazi-sympathieën (vandaar de nare bijnaam Panzerkardinal). De Ratzinger die ik kende was de Duitser die tijdens een staatsbezoek aan het Verenigd Koninkrijk in 2010 de bevolking van het Verenigd Koninkrijk bedankte voor het winnen van de Battle of Britain – een Beierse christendemocraat (wat hem in Amerikaanse politieke termen enigszins links van het midden zou plaatsen) wiens afkeer van het marxisme zowel theoretisch was (filosofisch sloeg het nergens op), als praktisch (het werkte nooit en was inherent totalitair en moorddadig).
De karikaturale Ratzinger was de vijand van het Tweede Vaticaans Concilie. De Ratzinger die ik kende was, halverwege de dertig, een van de drie meest invloedrijke en productieve theologen van Vaticanum II – de man die als CDF-prefect eensgezind nauw samenwerkte met Johannes Paulus II om het Concilie een gezaghebbende interpretatie te geven, die hij tijdens zijn eigen pausschap verder uitwerkte.
De karikaturale Ratzinger was een liturgische holbewoner die vastbesloten was de klok van de liturgische hervorming terug te draaien. De Ratzinger die ik kende was geestelijk en theologisch diepgaand beïnvloed door de liturgische beweging van de 20e eeuw. Ratzinger werd een veel gullere paus in zijn omarming van legitiem liturgisch pluralisme dan zijn pauselijke opvolger, omdat Benedictus XVI geloofde dat uit zo’n vitaal pluralisme de nobele doelen van de liturgische beweging die hem gevormd heeft, uiteindelijk zouden worden gerealiseerd in een Kerk die door eerbiedige aanbidding gesterkt zou zijn voor zending en dienstbaarheid
De karikaturale Ratzinger hunkerde naar macht. De Ratzinger die ik kende probeerde drie keer zijn functie in de Curie neer te leggen, had nul verlangen om paus te worden, zei in 2005 tegen kerkelijke collega’s dat hij “geen man van governo [bestuur]” was, en accepteerde zijn verkiezing tot paus alleen in gehoorzaamheid aan wat hij beschouwde als Gods wil, duidelijk gemanifesteerd door de overweldigende stem van zijn broeder-kardinalen.
De karikaturale Ratzinger was onverschillig voor de crisis van seksueel misbruik door geestelijken. De Ratzinger die ik kende deed als kardinaal-prefect van het CDF en vervolgens als paus er net zoveel aan als anderen om de Kerk te zuiveren van wat hij bruusk en nauwkeurig omschreef als “vuiligheid”.
De sleutel tot de ware Joseph Ratzinger, en tot zijn grootheid, was de diepte van zijn liefde voor de Heer Jezus – een liefde verfijnd door een buitengewone theologische en exegetische intelligentie, die tot uiting komt in zijn trilogie, Jezus van Nazareth, die hij beschouwde als de sluitsteen van zijn levenslange wetenschappelijke project. In deze boeken werd meer dan zes decennia aan kennis gedistilleerd in een verslag waarvan hij hoopte dat het anderen zou helpen Jezus lief te krijgen zoals hij dat deed, want, zoals hij in zoveel variaties op één groot thema benadrukte, “vriendschap met Jezus Christus” was het begin, het sine qua non, van het christelijke leven. En het bevorderen van die vriendschap was het hele doel van de Kerk.
De laatste van de monumentale figuren van het 20e-eeuwse katholicisme is naar huis gegaan, naar God, die niet zal nalaten zijn goede dienaar te belonen.
George Weigel George Weigel is onderscheiden hoofdmedewerker en bekleedt de William E. Simon leerstoel in Catholic Studies aan het Ethics and Public Policy Center in Washington.
230104 | [XLS000] |
