Het 50 pagina’s tellende document is geschreven door een commissie van 22 mensen in april en mei en goedgekeurd door paus Franciscus.
Shannon Mullen/CNA; Vaticaan; 20 juni 2023
Voorafgaand aan een cruciale vergadering in oktober over synodaliteit, schetst een nieuw document van het Vaticaan dat dinsdag werd vrijgegeven de belangrijkste vragen voor wat nu een brede discussie belooft te worden over de visie van paus Franciscus op een meer inclusieve, gedecentraliseerde en “luisterende” Kerk.
De langverwachte tekst, die het instrumentum laboris of “werkinstrument” voor de aankomende 16e Gewone Algemene Vergadering van de Bisschoppensynode wordt genoemd, luidt het begin in van een nieuwe fase van de meerjarige Synode over Synodaliteit van de katholieke kerk. Voortbordurend op luistersessies die al wereldwijd zijn gehouden op diocesaan, nationaal en continentaal niveau, behandelt het hete hangijzers als bijvoorbeeld vrouwelijke diakens, priesterlijke celibaat, uitreiken naar LGBTQ gemeenschappen en benadrukt het een verlangen naar nieuwe institutionele organen om een grotere deelname aan de besluitvorming door het “Volk van God” mogelijk te maken.
Tegelijkertijd zinspelen sommige vragen die ter discussie worden gesteld op mogelijk grote veranderingen in de manier waarop de kerk wereldwijd functioneert, door de omarming van een “synodaal” proces van onbepaalde duur dat een voortdurende dialoog en onderscheiding zou behelzen. De benadering is zelfs zo anders, stelt het document, dat er nieuwe vormingsprogramma’s zullen moeten worden ontwikkeld “op alle niveaus van het kerkelijk leven en voor alle gedoopten”, en het voegt eraan toe, dat kandidaten voor het gewijde ambt “moeten worden opgeleid in een synodale stijl en mentaliteit”.
De tekst schetst ook een “synodale methode” van spiritualiteit gericht op het luisteren naar de Heilige Geest en het “onderscheiden van de tekenen der tijden“.
Het 50 pagina’s tellende document werd geschreven door een commissie van 22 mensen in april en mei en goedgekeurd door paus Franciscus. De tekst zelf benadrukt dat het “geen document is van het leergezag van de Kerk, noch het verslag van een sociologisch onderzoek,” maar in plaats daarvan presenteert het de “prioriteiten die naar voren kwamen uit het luisteren naar het “Volk van God” in het wereldwijde synodale proces tot nu toe.
Het instrumentum laboris zal als leidraad dienen voor de discussies tijdens de bijna een maand durende synodevergadering in het Vaticaan in oktober, waar katholieke bisschoppen, priesters, religieuzen en leken uit de hele wereld bijeen zullen komen om een ander document te bespreken en voor te bereiden.
De afgevaardigden voor de synodevergadering in oktober zijn nog niet bekend gemaakt. Voor het eerst zal ongeveer 21% van de stemgerechtigde afgevaardigden in de bisschoppensynode geen bisschop zijn, en 70 afgevaardigden zullen rechtstreeks door de paus gekozen worden uit een lijst van 140 leken, priesters, gewijde vrouwen en diakens die geselecteerd zijn door de leiders van de continentale synodebijeenkomsten van dit jaar.
Het belangrijkste doel van de eerste sessie in oktober 2023 zal, volgens het instrumentum laboris, zijn om een studieplan te ontwerpen in een “synodale stijl” en om aan te geven wie bij die discussies betrokken zullen worden. Het proces van onderscheiding zal worden “afgerond” in de synodezitting van 2024.
Over het adviserende slotdocument aan het einde van het proces in 2024 zal door de deelnemers aan de synodevergadering worden gestemd en het zal aan paus Franciscus worden voorgelegd. De paus kan, als hij dat wil, beslissen om de tekst aan te nemen als pauselijk document of om zijn eigen document te schrijven aan het einde van de synode.
Het document onderstreept de mogelijk verstrekkende reikwijdte van de discussies van de vergadering en benadrukt dat het opnieuw opduiken van vragen die al in vorige synodes zijn behandeld “niet overhaast moet worden afgewezen”, waarbij wordt opgemerkt dat een synodevergadering “een bevoorrecht forum” is om deze kwesties opnieuw te bespreken.
Het stelt ook voor dat mensen die niet begrijpen, of niet instemmen met, wat is voorgesteld een “synodale reis van effectief in zich opnemen” ondernemen.
Nieuwe zorgen die “verdere reflectie op het overgeleverde geloofsgoed en de levende Traditie van de Kerk” vereisen, kunnen ook ter sprake komen, zegt het rapport.
De rol van vrouwen, inclusie, priesterlijke celibaat
Het instrumentum laboris is verdeeld in twee secties. Het eerste deel vat de inzichten van de continentale vergaderingen samen en schetst wat een synodale Kerk is en hoe ze te werk moet gaan. Het tweede deel is een serie van 15 werkbladen met vragen voor onderscheiding.
De werkbladen zullen gebruikt worden als leidraad voor de discussies in kleine groepen tijdens de vergadering in oktober. De kleine groepen, ook wel circuli minores genoemd, worden afgewisseld met plenaire sessies waar alle synode-deelnemers bij elkaar zijn.
Het laatste deel van de bijeenkomst in oktober zal zich richten op het bepalen van de opvolgende stappen van de Kerk en “de noodzakelijke diepgaande theologische en canonieke studies ter voorbereiding” van een tweede bijeenkomst in oktober 2024.
“De synodevergadering van oktober 2023 zal gevraagd worden om diepgaand te luisteren naar de situaties waarin de Kerk leeft en haar zending uitvoert,” stelt het document.
“Wat het betekent om samen te wandelen krijgt zijn missionaire urgentie wanneer deze vraag wordt gesteld in een specifieke context met echte mensen en situaties in gedachten,” gaat het verder. “Wat op het spel staat is het vermogen om het evangelie te verkondigen door samen te wandelen met mannen en vrouwen van onze tijd, waar ze ook staan, en de katholiciteit te beoefenen die ontstaat door samen te wandelen met de kerken die leven in omstandigheden van bijzonder lijden.”
Een van de prioriteiten in het document is de rol van de vrouw in de Kerk. Een van de “werkbladen” bij de tekst stelt de volgende vraag voor om over na te denken: “De meeste continentale vergaderingen en samenvattingen van verschillende bisschoppelijke conferenties vragen om na te denken over de kwestie van opname van vrouwen in het diaconaat. Is het mogelijk zich dit voor ogen te stellen, en op welke manier?”
Het synode document stelt ook het volgende voor als suggesties voor gebed en voorbereidende reflectie: “Hoe kunnen we ruimten creëren waar degenen die zich gekwetst voelen door de Kerk, en niet welkom in de gemeenschap, zich alsnog erkend voelen, opgenomen, vrij om vragen te stellen en niet veroordeeld? Welke concrete stappen zijn er nodig, in het licht van de post-synodale apostolische exhortatie Amoris Laetitia, om diegenen welkom te heten die zich buitengesloten voelen in de Kerk vanwege hun status of seksualiteit (bijvoorbeeld hertrouwde gescheiden mensen, mensen in polygame huwelijken, LGBTQ+ mensen, etc.)?”
Een andere vraag die wordt aanbevolen voor gebed en reflectie heeft betrekking op de discipline van het priesterlijke celibaat. “Zou er, zoals sommige continenten voorstellen, een openheid voor reflectie kunnen worden gegenereerd over de discipline van toegang tot het priesterschap voor getrouwde mannen, tenminste in sommige gebieden?” vraagt het document.
De tekst verwijst herhaaldelijk naar “spanningen” die tijdens het synodale proces naar voren zijn gekomen, maar wijst erop dat deze een positief en noodzakelijk onderdeel zijn van het onderscheiden van de weg van de Kerk.
“We moeten er niet bang voor zijn, noch koste wat het kost proberen ze op te lossen, maar in plaats daarvan ons bezighouden met voortdurende synodale onderscheiding,” zegt het document. “Alleen op deze manier kunnen deze spanningen bronnen van energie worden en niet vervallen in destructieve polarisaties.”
Gezag in de Kerk
De “uitoefening van gezag in de Kerk” komt naar voren als een belangrijk thema in het instrumentum laboris, waarbij het woord “gezag” meer dan 50 keer opduikt in de tekst.
“In elk tijdperk wordt de uitoefening van gezag en verantwoordelijkheid binnen de Kerk beïnvloed door de heersende managementmodellen en beeldvorming over macht in de samenleving,” merkt de tekst op. “Hoe kunnen we ons hiervan bewust worden en een evangelisch onderscheid maken tussen de heersende praktijken van het uitoefenen van gezag, in de Kerk en in de samenleving?”
Een voorgestelde vraag om te onderscheiden voor de bisschoppensynode is: “Wat kunnen we leren over de uitoefening van gezag en verantwoordelijkheid van andere kerken en kerkelijke gemeenschappen?”.
Een andere vraag luidt: “Hoe kunnen we constructief omgaan met gevallen waarin gezagsdragers het gevoel hebben dat ze de conclusies van een onderscheidingsproces binnen de gemeenschap niet kunnen bevestigen en een beslissing in een andere richting nemen? Wat voor soort teruggave moet die autoriteit bieden aan degenen die aan het proces hebben deelgenomen?”
Een andere vraag luidt: “Welke stimuli uit inheemse, minderheids- en onderdrukte culturen kunnen ons helpen om onze besluitvormingsprocessen te heroverwegen?
“De tekst stelt ook voor om na te gaan hoe het besef dat een synodale Kerk medeverantwoordelijkheid en transparantie nodig heeft “de basis kan vormen voor de hervorming van instituties, structuren en procedures, zodat veranderingen mettertijd worden versterkt.” In het bijzonder wordt een uitgesproken verlangen genoemd naar “meer participatie bij selectieprocedures, vooral met betrekking tot de selectie van bisschoppen.”
‘Gesprek in de Geest’
Het document wijdt ook een aanzienlijke hoeveelheid ruimte, inclusief een paginagrote illustratie, aan het concept van “gesprek in de Geest”, dat de “synodale methode” wordt genoemd.
Gesprek in de Geest, dat 23 keer voorkomt, wordt beschreven als een proces van persoonlijk gebed, luisteren, delen, ruimte maken voor anderen en de Heilige Geest, en groepsonderscheiding in een sfeer van gebed.
“Het is geen gesprek in de Geest,” zegt het document, “als er geen stap voorwaarts wordt gezet in een precieze, vaak onverwachte, richting die wijst naar concrete actie.”
Het instrumentum laboris roept op tot “vorming in deze methode” voor alle gedoopten en tot de vorming van “ondersteuners” die gemeenschappen kunnen begeleiden in de praktijk ervan.
“Vorming voor het gesprek in de Geest is vorming om een synodale Kerk te zijn”, staat er.
Eén vraag behelst of het gesprek in de Geest kan helpen “bij de vernieuwing van de besluitvormingsprocessen in de Kerk” en of het kerkelijk recht moet veranderen om dat proces te vergemakkelijken.
Het document roept op tot vernieuwing van het seminariecurriculum van de Kerk om meer aandacht te besteden aan “een synodale stijl en mentaliteit”, evenals aan veranderingen in de taal die gebruikt wordt in liturgie, prediking, catechese, sacrale kunst, communicatie en media.
Het benadrukt vorming voor elke katholiek in de zin van “het onmisbare middel om van de synodale manier van handelen een pastoraal model te maken voor het leven en handelen van de Kerk.”
“Vorming voor een meer echt synodale spiritualiteit vormt het hart van de vernieuwing van de Kerk,” zegt de tekst.
Kardinaal Jean-Claude Hollerich, die een van de sleutelposities bekleedt in de Synode over Synodaliteit, zei in april in een interview met Vatican News dat onderscheiding in de synode een “spiritueel proces” is.
“En daarom hebben we dit spirituele gesprek, of beter gezegd dit gesprek in de Geest: het is een manier om te luisteren en de dialoog aan te gaan, niet met een houding van oppositie, teneinde tot een gemeenschappelijke conclusie te komen.”
“Het is duidelijk,” voegde kardinaal Hollerich eraan toe, “dat er in dit proces altijd behoefte is aan bekering: soms is het de bisschop die zich moet bekeren; soms zijn het de leken die zich ook moeten bekeren.”
Het “geestelijk gesprek’, dat in andere documenten rond de synode wordt genoemd, komt uit de Ignatiaanse spiritualiteit en is verbonden met de Geestelijke Oefeningen.
Vertaling: EWTN Lage Landen (AV)
Wilt u meer lezen over de hele serie ‘Synode over synodaliteit’? Klik dan hier.
De nabije toekomst zal uitwijzen of dit document antwoorden geeft of juist nog meer verwarring zaait?
Wilt u meer lezen over de ‘verdeeldheid’ in de kerk ontstaan in de tijd van het synodale proces? Klik hier of klik één van de andere ‘tags’ boven- of onderaan deze post.
230622 | [XLS000]
