COMMENTAAR: Het eerste jaar van de oorlog wordt afgesloten met schitteren door afwezigheid van de Heilige Vader in Oekraïne, terwijl president Joe Biden en een keur aan andere internationale politieke leiders wel aanwezig waren.
Commentaren; 24 februari 2023
Tijdens het inspirerende verrassingsbezoek maandag aan Kiev werd president Joe Biden geëerd met een gedenkplaat op de “Walk of the Brave” van Oekraïne, ter erkenning van buitenlandse leiders die tijdens de oorlog naar Kiev zijn gekomen.
In het jaar sinds het begin van de volledige Russische invasie op 24 februari 2022 heeft paus Franciscus vaak gesproken over zijn wens om Kiev te bezoeken. Maar hij is niet gegaan.
Biden sprak niet over een bezoek, maar hij ging. Het was een ingewikkelde clandestiene operatie met een 10 uur durende treinreis vanaf de Poolse grens. Geen enkele Amerikaanse president heeft ooit een actief oorlogsgebied bezocht zonder de beschermende aanwezigheid van Amerikaanse troepen op het toneel.
De moed en solidariteit van Biden werden geprezen door patriarch Sviatoslav Shevchuk, hoofd van de Oekraïense Grieks-katholieke kerk, die Italiaanse journalisten vertelde dat “het Russische leger ons letterlijk ter dood heeft veroordeeld”, maar dat de bezoeken van Biden en vele andere leiders “ons hoop geven dat dit vonnis niet zal worden voltrokken.”
Er is dus geen gedenktegel op de Walk of the Brave voor paus Franciscus. Dat is jammer, omdat de Heilige Vader behoorlijk moedig is qua buitenlandse reizen. Hij ging in november 2015 naar een actief oorlogsgebied in de Centraal-Afrikaanse Republiek, inclusief een stop in een deel van de stad Bangui dat gecontroleerd wordt door jihadistische troepen. Hij ging in maart 2021, tijdens de pandemie, naar Irak om het geestelijk hoofd van de sjiitische islam te ontmoeten in een veiligheidssituatie die onrustig bleef. Op de Filipijnen in januari 2015 was de dreiging meteorologisch en niet van krijgshaftige aard, maar de Heilige Vader stond erop zoveel mogelijk van zijn bezoek af te werken in het licht van een dreigende tyfoon.
Toch eindigt het eerste oorlogsjaar met een schitteren door afwezigheid van de paus in Oekraïne, terwijl een keur aan presidenten en premiers aanwezig was. De dag na het bezoek van Biden aan Kiev was ook de Italiaanse premier Giorgia Meloni in Oekraïne, met een bezoek aan Bucha, waar Russische troepen zo’n 500 mensen hebben afgeslacht.
Dus waarom geen paus Franciscus in Oekraïne, terwijl het troosten van getroffenen een aspect is van zijn pastorale dienstwerk dat de harten van zovelen raakt?
Het antwoord is duidelijk, maar de reden niet. En dat mysterie staat centraal in wat een heel vreemd jaar is geweest in de geschiedenis van pauselijke diplomatie.
Het begon bij het begin. Onmiddellijk na het begin van de grootschalige invasie van Rusland – waarmee de in 2014 begonnen agressie op de Krim werd voortgezet – nam paus Franciscus de buitengewone stap om persoonlijk een bezoek te brengen aan de Russische ambassade bij de Heilige Stoel. Ambassadeurs bestaan juist om in dergelijke gevallen ontboden te worden; paus Franciscus koos ervoor om in plaats daarvan als smekeling te gaan, om te smeken om vrede. De oprechte wens van de Heilige Vader om de verschrikkingen van de oorlog te stoppen was duidelijk.
Dat was zeker de inspiratie voor de wereldwijde toewijding van Rusland en Oekraïne aan het Onbevlekt Hart van Maria op 25 maart 2022.
Toch wees dat eerste bezoek aan de Russische ambassade ook op iets vreemds. Paus Franciscus was vastbesloten – zelfs gefixeerd – op het hebben van een ontmoeting met de Russische president Vladimir Poetin en patriarch Kirill van Moskou, hoofd van de Russisch-orthodoxe kerk, in de overtuiging dat hij hen op de een of andere manier zou kunnen overhalen de oorlog te staken. Vandaar zijn terughoudendheid om de Russische agressie in de eerste helft van 2022 expliciet te veroordelen, en zijn herhaaldelijk aandringen dat hij weliswaar Kiev wilde bezoeken, maar dat hij dat alleen zou doen als hij ook Moskou zou kunnen bezoeken.
Waarom paus Franciscus er zo van overtuigd was dat hij naar Moskou zou kunnen gaan – en dat tot vereiste maakte voor een bezoek aan Kiev – is een groot raadsel. In 1988 stond de Russisch-orthodoxe kerk – onder het liberaliserende politieke regime van Michail Gorbatsjov – niet toe aan paus Johannes Paulus II om een bezoek af te leggen wegens het millennium van het Russische christendom. Er was nooit een kans dat zij onder Poetin, midden in een hete oorlog, van gedachten zouden veranderen. Niettemin, om Oekraïne te kwellen, heeft Rusland maandenlang de mogelijkheid van een ontmoeting met Kirill in het vooruitzicht gesteld, totdat hij afzag van een interreligieuze bijeenkomst in Kazachstan waar hij paus Franciscus had kunnen ontmoeten.
Ondertussen waren de Oekraïense katholieken publiekelijk dankbaar voor de retorische solidariteit van de Heilige Stoel; privé waren ze zeer bezorgd over de aanhoudende hofmakerij richting Kirill, zelfs terwijl Kirill ruggesteun gaf aan de oorlog van Poetin. Tegen de zomer raakte hun geduld op; de ergernis over paus Franciscus trad op de voorgrond.
In juli zei de Latijns-katholieke bisschop van Kiev openlijk dat als paus Franciscus eerst naar Moskou zou gaan, wat zijn uitdrukkelijke wens was, dat een “catastrofe” zou zijn.
In augustus kwam de meest schokkende ontwikkeling in de recente pauselijke diplomatie tot een uitbarsting. Woedend over de pauselijke gewoonte om redenen te zoeken om de Russische aansprakelijkheid te verzachten, veroordeelde de Oekraïense ambassadeur bij de Heilige Stoel genadeloos de Heilige Vader en zei dat hij niet in staat was een moreel onderscheid te maken tussen de “verkrachter en de verkrachte”.
Een dergelijke aanval op het morele gezag van de Heilige Vader – uit een over het algemeen bevriend land – kon niet onbeantwoord blijven. Ervaren diplomaten wachtten af hoe Rome zou reageren.
De reactie kwam snel. De Heilige Stoel capituleerde, en liet in één klap de vorige zes maanden van de positionering van de paus varen. Pauselijke diplomaten probeerden gretig hun verloren gegane geloofwaardigheid terug te winnen en hekelden in niet mis te verstane bewoordingen de Russische agressie, inclusief de rol van patriarch Kirill wiens steun voor de oorlog ze “heiligschennend” noemden.
De dramatische ommekeer stelde de Heilige Vader in staat om in de laatste maanden van 2022 vrijer te spreken over de Russische oorlog tegen Oekraïne, maar kon de schade van de eerste zes maanden van dubbelzinnigheid niet ongedaan maken. De altijd al verre mogelijkheid dat het Vaticaan als bemiddelaar zou optreden was nu fantasie geworden; paus Franciscus werd niet vertrouwd door de Oekraïense regering, om nog maar te zwijgen van de historisch koele betrekkingen met Moskou.
Wat het bezoek betreft: paus Franciscus zou geen toestemming krijgen om Moskou te bezoeken, en er was geen enthousiasme voor een bezoek van hem aan Kiev. Uitingen van pauselijke solidariteit waren welkom, zeker, maar paus Franciscus werd niet beschouwd als een trouwe vriend. En de tijd was voorbij dat een dergelijk bezoek een significante impact had kunnen hebben. Als de Britse premier al drie keer op bezoek was geweest, was de impact van een pauselijk bezoek sterk verminderd.
Nu Biden de daad voegde bij het woord van de Heilige Vader, staat de pauselijke diplomatie zelfs nog meer aan de zijlijn. De Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy bezocht Washington in december en Londen en Parijs eerder deze maand. Men verwacht niet dat Rome een prioriteit is – tenzij hij het bezoek van de Italiaanse premier komt beantwoorden.
Over Pater Raymond J. de Souza: Pater Raymond J. de Souza is de oprichter en redacteur van Convivium magazine.
Keywoorden: Invasie van Rusland in Oekraïne | Joe Biden | Majoor-aartsbisschop Sviatoslav Shevchuk | Pater Raymond J. de Souza | Paus Franciscus | Vaticaanse diplomatie |
Wilt u meer artikelen lezen van de geestelijke, journalist Father Raymond J. de Souza? Klik dan hier,
