COMMENTAAR: Deze ontmoetingen zijn een voortzetting van het verzoeningsproces dat gaande is in verband met het aandeel van de katholieke kerk in Canada’s assimilatiegerichte beleid in kostscholen voor inheemse kinderen.
Vaticaan; 28 maart 2022
Canadese inheemse leiders zullen deze week in Rome vier uur lang, verdeeld over drie dagen, een ontmoeting hebben met paus Franciscus. De pauselijke ontmoeting is de laatste stap in een decennialang proces van “verzoening”, zoals het in Canada wordt genoemd, dat betrekking heeft op de koloniale en vroege confederatieperiode.
Terwijl Amerikaanse katholieken op de hoogte zijn van soortgelijke controverses in verband met de heilige Junipero Serra – heilig verklaard in 2015 nadat paus Franciscus afzag van de gebruikelijke vereisten – is de achtergrond van deze Canadese delegatie minder bekend.
In 2021 maakte Canada iets soortgelijks mee als het Black Lives Matter-fenomeen van 2020. Het aantal demonstraties was niet zo groot, maar er was intense publieke woede. De aanleiding was de ontdekking van ongemarkeerde grafplaatsen – geen massagraven, zoals abusievelijk werd gemeld – bij residentiële scholen voor inheemse kinderen. De pijnlijke erfenis van de kostscholen kwam opnieuw aan het licht.
De kinderen werden niet vermoord, maar stierven op de scholen – tuberculose was vaak de boosdoener, samen met slechte gezondheidszorg in afgelegen gebieden.
Tengevolge van het kostschoolbeleid van de Canadese regering werden kinderen weggehaald bij hun families om naar scholen te worden gebracht waar assimilatie het officiële doel was – “om de Indiaan in het kind te doden”, volgens de beruchte woorden van die tijd. Oorspronkelijke inheemse talen en culturele gebruiken werden onderdrukt.
Hoewel het overheidsbeleid was, met bijna universele steun aan het eind van de 19e eeuw, werden de meeste scholen geleid door kerken, omdat zij de enige instellingen waren met mensen die bereid waren dienst te doen in geïsoleerde gebieden onder slechte omstandigheden. De meeste door de kerk beheerde scholen waren katholiek, en de meeste katholieke scholen werden beheerd door de Missionaire Oblaten van de Onbevlekte Maagd Maria.
In de ongeveer honderd jaar waarin de scholen functioneerden, bezochten ongeveer 150.000 kinderen deze.
In de jaren tachtig begonnen volwassenen die de scholen hadden bezocht, te vertellen over hun ervaringen daar, waaronder schrijnende verhalen over emotioneel, geestelijk, psychisch, lichamelijk en seksueel misbruik.
De Kerk reageerde met uitvoerige verontschuldigingen.
In 1991 gaven de Oblaten – die in feite de meeste scholen bestierden – een uitgebreide verontschuldiging van vier pagina’s ten overstaan van een bijeenkomst van ongeveer 20.000 inheemse Canadezen op pelgrimstocht in Lac Sainte-Anne. (De meeste inheemse Canadezen zijn christen.)
De spijtbetuiging van de Oblaten wond er geen doekjes om:
“Wij verontschuldigen ons voor de rol die wij hebben gespeeld in het culturele, etnische, linguïstische en religieuze imperialisme dat deel uitmaakte van de mentaliteit waarmee de volkeren van Europa de inheemse volken voor het eerst ontmoetten en dat consequent op de loer heeft gelegen achter de manier waarop de inheemse volken van Canada zijn behandeld door burgerlijke regeringen en door de kerken. Wij maakten, op naïeve wijze, deel uit van deze mentaliteit en waren, in feite, vaak een hoofdrolspeler in de uitvoering ervan.
In overeenstemming met de recente kritiek op de “Native Residential Schools”, willen wij onze verontschuldigingen aanbieden voor de rol die wij hebben gespeeld bij het opzetten en in stand houden van deze scholen. Wij verontschuldigen ons voor het bestaan van de scholen zelf, in het besef dat het grootste misbruik niet was hetgeen in de scholen gebeurde, maar dat de scholen zelf er kwamen, dat de oer-verbondenheid die inherent is aan families werd geschonden als een kwestie van beleid, dat kinderen werden weggehaald uit hun natuurlijke gemeenschappen.”
Sinds het begin van de jaren negentig zijn er herhaaldelijk verontschuldigingen in dezelfde trant aangeboden door alle niveaus van de Kerk in Canada, waarvan vele deel uitmaakten van de “Waarheids- en Verzoeningscommissie” (Truth and Reconciliation Commission = TRC) die door de federale regering was ingesteld. De TRC bracht in 2015 verslag uit.
In 2008 heeft toenmalig premier Stephen Harper namens de regering van Canada in het Lagerhuis een formele verontschuldiging aangeboden. De andere nationale kerken die erbij betrokken waren – de Anglicaanse, Presbyteriaanse en de United Church of Canada – hadden al eerder hun nationale verontschuldigingen aangeboden. In 2009 had een delegatie van inheemse leiders een ontmoeting met Paus Benedictus XVI in Rome, waarbij de Heilige Vader zijn verontschuldigingen aanbood voor wat zoveel inheemse kinderen en families hadden doorstaan.
Tijdens die ontmoeting hield Phil Fontaine, nationaal Opperhoofd van de Vergadering van de ‘First Nations’, een van de meest diepgaande toespraken die ooit zijn gehouden over de geschiedenis van de betrekkingen tussen de Kerk en de inheemse volken:
“Vandaag is een vreugdevolle dag voor de menselijke geest. Het is een gedenkwaardige dag voor ons volk en voor ons land, Canada…
De katholieke kerk heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van onze volkeren. Priesters en nonnen behoorden tot de eerste Europeanen die op onze kusten aankwamen. Onze voorouders leerden de nieuwkomers hoe ze de kou moesten overleven, hoe ze van het land moesten leven en hoe ze het uitgestrekte continent moesten doortrekken. Zij leerden hen diverse en prachtige talen, waaronder die van de Mig’maq, Anishinabe, Cree en Dene. Op hun beurt bouwden missionarissen scholen, kerken en ziekenhuizen – niet alleen in de steden, maar ook in afgelegen gebieden van het land waar onze mensen woonden.
De katholieken erkenden de diepe spiritualiteit van onze volkeren en introduceerden een geloof dat door veel inheemse mensen vol overgave wordt aangehangen. Maar wat ons hier vandaag brengt, was het falen, vele jaren geleden, van Canada en de religieuze autoriteiten om diegenen te erkennen en te respecteren die niet wilden veranderen – diegenen die anders wensten te zijn.
Om redenen die geworteld zijn in de onvolkomenheden van de menselijke conditie, kwamen de hoogste autoriteiten in Canada tot de overtuiging, dat onze inheemse culturen, talen en wijzen van eredienst het niet waard waren behouden te blijven en moesten worden uitgeroeid.
Om deze overtuiging ten uitvoer te brengen, nam de Canadese regering het beleid aan om inheemse kinderen met geweld weg te halen bij hun families en gemeenschappen en ze in Indiaanse Residentiële Scholen onder te brengen, onder de hoede en controle van leden van katholieke instellingen en andere kerken.
De katholieke kerkelijke instellingen werden zo deel van een tragisch assimilatieplan dat niet alleen gedoemd was te mislukken, maar ook voorbestemd was om een rampzalige erfenis in zijn kielzog achter te laten. Veel kinderen stierven in deze scholen, alleen, verward en berooid. Talloze anderen werden lichamelijk, emotioneel en seksueel misbruikt. Het weefsel van het gezinsleven van duizenden van onze mensen, jong en oud, werd uiteengereten.
We leden onnodig en tragisch. Zoveel ging verloren zonder goede reden.
Ook de katholieke kerk werd geschaad door de ervaringen met de internaten. Vele goede en fatsoenlijke gelovige mannen en vrouwen werden bezoedeld en beschimpt door de slechte daden van sommigen. De honderden jaren van goede wil en hard werken door moedige en toegewijde missionarissen werden ondermijnd door het misplaatste beleid dat katholieke priesters en nonnen bleken uit te voeren. De reputatie van de katholieke kerk werd aangetast. Ook dit was tragisch.
Maar vandaag is een nieuwe dag. Wij zijn hier in het Vaticaan in uw aanwezigheid, Heilige Vader, om deze trieste geschiedenis te veranderen. Onze strijd heeft een beslissend moment bereikt. Hoewel het verleden nooit vergeten mag worden, ligt onze bestemming in het bouwen van een toekomst met duurzame fundamenten, waarvan vergeving de hoeksteen moet zijn.”
Grote inspanningen van inheemse leiders en katholieke religieuze ordes en bisschoppen wierpen hun vruchten af bij die ontmoeting in het Vaticaan in 2009. Op dat moment werd deze algemeen beschouwd, als het ‘afsluiten van het hoofdstuk’ rond de kwestie van spijtbetuigingen.
Toen, in 2015, eiste de TRC dat paus Franciscus “binnen een jaar” naar Canada zou komen om opnieuw excuses aan te bieden. De TRC nam in haar verslag een radicalere lijn aan en noemde het Canadese beleid “culturele genocide” en de kerken medeplichtig. Na het TRC-rapport vatte in het culturele establishment de opvatting post, dat Canada zelf een onwettige onderneming was, vergelijkbaar met het “1619 Project” van The New York Times in verband met de slavernij.
Terwijl de betrekkingen op plaatselijk niveau tussen katholieke bisdommen, religieuze ordes en inheemse gemeenschappen in het hele land vaak uitstekend zijn, is er op het niveau van politiek leiderschap meer wrijving. De retoriek van het huidige leiderschap van de Assembly of First Nations suggereert zelfs, dat het beter zou zijn geweest als de christelijke missionarissen nooit waren gekomen.
In het licht van dit alles werd besloten om een nieuwe pauselijke ontmoeting te organiseren om te vernieuwen en te verdiepen wat in 2009 plaatsvond. Die was gepland voor 2020, maar werd uitgesteld door de pandemie. Tijdens dat uitstel bracht de ontdekking van graven in 2021 de kwestie opnieuw onder de publieke aandacht en leidde tot spanningen. De ontmoeting met paus Franciscus heeft dus aan belang gewonnen.
De ontmoetingen zullen in Canada op de voet worden gevolgd. Wat de Heilige Vader eerder heeft gezegd over de katholieke behandeling van inheemse volken in Latijns-Amerika (Bolivia 2015, Mexico 2021) maakt het waarschijnlijk, dat hij dezelfde aanpak zal toepassen op Canada.
Afgelopen najaar heeft de Heilige Vader aangegeven bereid te zijn Canada te bezoeken met het oog op verzoening met de inheemse volkeren. Die reis, die nog niet is aangekondigd, zal naar verwachting dit jaar plaatsvinden.
De ontmoetingen met paus Franciscus staan gepland voor vandaag, donderdag en vrijdag.
Father Raymond J. de Souza
Over Pater Raymond J. de Souza: Pater Raymond J. de Souza is de oprichter en redacteur van Convivium magazine.
