COMMENTAAR: Wat als het samen wandelen resulteert in een uit elkaar lopen?
Vaticaan; 10 juni 2022
In zijn preek met Pinksteren merkte de Heilige Vader op, dat “vreemd genoeg, de Heilige Geest de auteur is van verdeeldheid, van heibel, van een zekere wanorde.”
“Toch is hij tegelijkertijd de auteur van harmonie,” vervolgde paus Franciscus. “Hij schept verdeeldheid met de verscheidenheid van charisma’s, maar het is een valse verdeeldheid, want echte verdeeldheid maakt deel uit van harmonie. Hij schept verdeeldheid met charisma’s, en hij schept harmonie met al deze verdeeldheid. Dit is de rijkdom van de Kerk.”
Hetzelfde beeld van de Heilige Geest als schepper van wanorde gebruikte hij toen hij op 13 mei de katholiek- anglicaanse oecumenische commissie toesprak: “De Heilige Geest is degene die ‘wanorde’ schept – we kunnen denken aan de ochtend van Pinksteren – maar vervolgens ook degene die harmonie schept.”
In diezelfde toespraak sprak hij over een Anglicaanse bijdrage aan het synodale proces voor de synode over de synodaliteit.
“Zoals u weet, heeft de katholieke kerk een synodaal proces in gang gezet: wil deze gemeenschappelijke reis werkelijk plaatsvinden, dan kan de bijdrage van de Anglicaanse gemeenschap niet ontbreken”, aldus paus Franciscus. “Wij zien u als gewaardeerde reisgenoten.”
Dit alles werpt een interessant perspectief op het synodale proces. Wat als het samen wandelen resulteert in een uit elkaar lopen? Moeten we verdeeldheid en harmonie verwachten, verdeeldheid zonder harmonie of harmonie zonder verdeeldheid?
Hoewel het synodale proces voor deze specifieke synode over synodaliteit een nieuw fenomeen is voor de universele Kerk, zijn synodaal bestuur en synodale processen nauwelijks nieuw in het leven van het christelijke volk. Er is een wijdverbreid vertrouwen dat dit nieuwe synodale proces in harmonie zal eindigen, maar, zoals de recente opmerkingen van de Heilige Vader aangeven, verdeeldheid is ook mogelijk.
Meer in het bijzonder lijkt het vertrouwen dat dit synodale proces de Kerk zal vernieuwen, in plaats van haar te verdelen, voorbij te gaan aan hoe het feitelijk gaat met het synodale bestuur in de Kerk van vandaag. Beschouw zes mislukkingen van het synodale model.
De Russische orthodoxie implodeert
De oudste en meest eerbiedwaardige synodale processen en structuren van kerkelijk bestuur zijn te vinden in de Oosterse Kerken, zowel de katholieke als de orthodoxe. En de Russische orthodoxie, met meer dan 50% van alle orthodoxe gelovigen, verkeert in een vergevorderde staat van implosie. De oorlog van Rusland tegen Oekraïne, gesteund door het Moskou patriarchaat van de Russisch-Orthodoxe Kerk, heeft de regerende synode van de Oekraïens-Orthodoxe Kerk onder het patriarchaat van Moskou ertoe gebracht zich “volledig onafhankelijk” te verklaren van het patriarchaat van Moskou. Het is de belangrijkste splitsing in het christendom van de laatste eeuwen.
De synodestructuren bleken ontoereikend om het hoofd te bieden aan het feit dat het ene deel van de synode oorlog voerde tegen het andere.
Wereldwijde orthodoxie in conflict
De breuk tussen Kiev en Moskou volgt op de “excommunicatie” van Constantinopel door Moskou in 2018, en de angstaanjagende afwijzing van Moskou door Alexandrië en hun daaropvolgende schisma begin dit jaar.
Deze wederzijdse uitwisselingen van synodale rancune en vijandigheid volgen op de epische mislukking van het Heilige en Grote Concilie van de Orthodoxe Kerk van 2016, bijeengeroepen door patriarch Bartholomeüs van Constantinopel. Het was bedoeld als een bijeenkomst van alle orthodoxe kerken, maar werd geboycot door Rusland, Bulgarije, Georgië en Antiochië. Minder dan de helft van alle orthodoxe gelovigen werd vertegenwoordigd bij de “Pan-Orthodoxe” Raad.
Paus Franciscus ontving vlak voor Pinksteren in het Vaticaan een delegatie van orthodoxe geestelijken uit verschillende kerken.
“Ook vandaag wacht de wereld, hoe onbewust ook, om de boodschap van het Evangelie van naastenliefde, vrijheid en vrede te horen,” zei paus Franciscus tegen hen. “Het is een boodschap die wij geroepen zijn om met elkaar van te getuigen, niet tegen elkaar of los van elkaar.”
Dat was misschien provocerend, want tegen elkaar en van elkaar gescheiden zijn is precies wat de orthodoxie het afgelopen decennium heeft beleefd.
Als degenen die het langst en het meest uitgebreid de synodaliteit hebben beoefend nu in verschillende afdelingen uiteenvallen, vanwaar dan het vertrouwen dat de katholieke eenheid niet in gevaar zal komen?
Anglicaanse verdeeldheid
De Anglicaanse gemeenschap heeft vier “instrumenten van gemeenschap (eenheid)”: de aartsbisschop van Canterbury, de Lambeth-conferentie, de Anglicaanse adviesraad en de vergadering van primaten.
De Lambeth-conferentie, die om de tien jaar wordt gehouden, is de belangrijkste van deze bijeenkomsten. Het is een benadering van synodaal bestuur met protestantse trekjes; bisschoppen en afgevaardigden uit de hele wereld wonen de conferentie bij op uitnodiging van de aartsbisschop van Canterbury.
De laatste Lambeth-conferentie, die in 2008 werd gehouden, werd bijgewoond door ongeveer 680 bisschoppen. Ongeveer 200 bisschoppen die waren uitgenodigd, weigerden aanwezig te zijn. Een belangrijk “instrument van gemeenschap” slaagde er niet in meer dan 20% van de Anglicaanse gemeenschap aanwezig te laten zijn, waarvan de meesten van de groeiende congregaties in het zuiden van de wereld.
De Anglicanen mogen dan, zoals de Heilige Vader zegt, “gewaardeerde reisgenoten” zijn in de onderneming van de synodaliteit, maar zij zijn geen toonbeelden van samen optrekken. Zij lopen apart.
Syro-Malabaren doen beroep op Rome
De katholieke kerk heeft haar eigen lange geschiedenis met synodaliteit. De Syro-Malabarkerk in Zuid-India is na de Oekraïense Katholieke Kerk de grootste onder de Oosterse Katholieke Kerken, en zal in de nabije toekomst waarschijnlijk de grootste worden. Hoe functioneert hun synodaal bestuur?
Al meer dan 20 jaar strijden zij over de wijze waarop de liturgische decreten van hun regerende synode moeten worden uitgevoerd. De laatste jaren zijn zij er niet in geslaagd de zaken op synodale wijze op te lossen en hebben zij een beroep gedaan op Rome om het pauselijk primaat uit te oefenen om de kwestie op te lossen. Paus Franciscus heeft dit gedaan door te eisen dat de synodebesluiten worden nageleefd.
Het hoofd van de Syro-Malabaarse kerk, kardinaal George Alencherry, moest de eucharistieviering op Palmzondag dit jaar onder politiebescherming opdragen, omdat de spanning tussen de priesters en het volk dreigde uit te lopen op fysiek geweld. De oude synodale structuren van de Syro-Malabaren zijn ontoereikend om de fysieke veiligheid van de eucharistieviering te garanderen, zelfs wanneer deze wordt opgedragen door een kardinaal. Welke aspecten van deze ervaring van synodaliteit zouden aan de rest van de Kerk aangeboden moeten worden?
Synode over de Amazone
De synode van 2019 over het Amazonegebied werd voorafgegaan door een brede raadpleging van de lekengelovigen. Het was in feite een voorloper van het huidige synodale proces voor de synode over de synodaliteit.
Na veel overleg en beraadslaging riepen de synodevaders op tot gehuwde priesters en de mogelijkheid van vrouwelijke diakens. Paus Franciscus heeft beide voorstellen afgeschoten. En in een olijk opgestelde voetnoot (132) merkte hij op dat “het opmerkelijk is dat in sommige landen van het Amazonebekken meer missionarissen naar Europa of de Verenigde Staten gaan dan blijven om hun eigen vicariaten in het Amazonegebied bij te staan.” (red. voor Nederlandse vertaling van de exhortatie over de amazone synode klik hier (met dank aan rkdocumenten.nl))
Paus Franciscus was cru. Waarom zou de Kerk speciale voorzieningen treffen voor het Amazonegebied, als de plaatselijke geestelijken er zelf de voorkeur aan geven om in een comfortabele pastorie in Chicago of Wenen te gaan wonen in plaats van de afgelegen waterwegen van hun eigen gebied te bevaren?
De relevantie voor de synodaliteit is duidelijk. In wezen verwierp de Heilige Vader de voorstellen van de synode omdat hij twijfelde aan de missionaire identiteit van degenen die de voorstellen deden. Het synodale proces voor de synode over de synodaliteit is specifiek bedoeld om diegenen te raadplegen die niet het katholieke geloof aanhangen of praktiseren. Hoe zullen hun voorstellen worden beoordeeld?
Duitse crisis
Het meerjarige synodale proces ontvouwt zich op hetzelfde moment dat de Duitse “Synodale Weg” de verwerping voorstelt van de gevestigde katholieke leer over morele en leerstellige kwesties. Het proces is al formeel aan de kaak gesteld door de bisschoppen van de buurlanden in het oosten (Polen) en in het noorden (Scandinavië), en ook door andere bisschoppen over de hele wereld.
De Duitse oefening in synodaliteit zal waarschijnlijk een het pontificaat schokkende crisis uitlokken nog voor de officiële synode over synodaliteit in 2023 zelfs maar van start gaat.
Met de implosie in Rusland, de excommunicatie in de orthodoxie, de falende instrumenten van gemeenschap in het anglicanisme, de dreiging van geweld in katholiek India, de haperende ijver in het Amazonegebied en het dreigende schisma in Duitsland, brengt de synodale weg niet ondubbelzinnig de harmonie van de eenheid van het Evangelie voort.
Wat zijn dan de redenen om erop te vertrouwen dat het synodale proces voor de synode over synodaliteit iets anders zal opleveren?
Father Raymond J. de Souza
Over Pater Raymond J. de Souza: Pater Raymond J. de Souza is de oprichter en redacteur van Convivium magazine.
Bron: Six Points of Division in the Synodal Process| National Catholic Register (ncregister.com)
Vertaling: EWTN Lage Landen (AV)
