24 juni 2025 – foto: blvdone/Shutterstock
CNA Persbureau, 06:00 uur (CNA).
De blijvende inzet van de Katholieke Kerk om mensenrechten te ondersteunen — verankerd in een fundamenteel begrip van wat het betekent om mens te zijn — heeft een hernieuwde urgentie gekregen te midden van recente wereldwijde conflicten zoals de oorlog tussen Rusland en Oekraïne, de oorlog in Gaza, en humanitaire crises zoals de politieke strijd over migratie in de Verenigde Staten.
In zijn eerste weken als paus heeft de pas gekozen paus Leo XIV, die zijn naam koos ter ere van zijn voorganger paus Leo XIII, beklemtoond dat Christus oproept tot vrede en respect voor de waardigheid van alle mensen. Pauselijk biograaf George Weigel zei dat Leo XIV de kans heeft om de visie van Leo XIII over de Kerk als een “grote institutionele pleitbezorger en verdediger van fundamentele mensenrechten” in de maatschappij voort te zetten.
CNA sprak met V. Bradley Lewis, decaan van de School of Philosophy aan The Catholic University of America in Washington, D.C., over wat de Kerk leert over mensenrechten en hoe die leerstellingen zich in de afgelopen eeuwen hebben ontwikkeld.
Historische wortels
Lewis vertelde CNA dat, in tegenstelling tot een veelvoorkomende misvatting, het concept van mensenrechten binnen de katholieke leer geen recente toevoeging is, maar wortels heeft die teruggaan tot de constante leer van de Kerk over menselijke waardigheid, en later in de ontwikkeling van het canoniek recht en het denken van theologen zoals Sint Thomas van Aquino — ook al is de specifieke terminologie van “mensenrechten” relatief recent ontwikkeld.
“Er is een belangrijk opzicht waarin het in de moderne tijd geen nieuw ding was, en waarin het altijd al een deel van de katholieke traditie is geweest,” zei Lewis.
De Katholieke Kerk heeft altijd de inherente waardigheid van elke mens bevestigd als een schepping naar Gods beeld (zie de Catechismus van de Katholieke Kerk, nr. 1700). Alle mensen hebben een inherente waardigheid als samengestelde wezens van een sterfelijk lichaam en een onsterfelijke ziel, en alle mensen zijn geroepen om een relatie te hebben met God, hun schepper.
“Elke mens, geschapen naar het beeld van God, heeft het natuurlijke recht erkend te worden als een vrij en verantwoordelijk wezen. Allen zijn tegenover elkaar deze plicht van respect verschuldigd. Het recht op de uitoefening van vrijheid, vooral op moreel en religieus gebied, is een onschendbare vereiste van de waardigheid van de mens. Dit recht moet erkend en beschermd worden door de burgerlijke autoriteit binnen de grenzen van het algemeen welzijn en de openbare orde” (Catechismus van de Katholieke Kerk, nr. 1738).
Natuurwet
Alle rechten zijn, vanuit katholiek perspectief, gegrondvest op de natuurwet, die volgens Lewis de essentiële context biedt om mensenrechten adequaat te begrijpen en te verdedigen vanuit katholiek oogpunt.
Er is een recht op leven omdat volgens de natuurlijke morele wet het leven een goed is dat beschermd moet worden, schreef Lewis in een artikel uit 2019 voor het National Catholic Register, CNA’s zuster-nieuwspartij. Ware mensenrechten zijn dus afgeleid van de natuurwet en dragen bij aan menselijk welzijn en redelijke manieren van samenleven, legde hij uit.
Een problematische manier om rechten te zien is, zo vervolgde hij, ze puur als individueel bezit of vormen van “individuele soevereiniteit” tegen anderen te beschouwen; in tegenstelling hiermee ziet de katholieke manier van rechten begrijpen ze als een kader voor het begrijpen en reguleren van relaties tussen mensen binnen een gemeenschap.
Verschillende soorten rechten
“Er zijn duidelijk bepaalde mensenrechten die absoluut noodzakelijk zijn: zoals het recht op leven, om niet doelbewust als onschuldig persoon gedood te worden; rechten op religieuze vrijheid; rechten op gezinsleven; dit soort zaken. En dan zijn er veel andere rechten die we hebben die puur juridische rechten zijn en op verschillende manieren beperkt kunnen worden,” zei Lewis.
“En dan zijn er ook ‘rechten’ die helemaal verzonnen zijn, en dat betekent dat ze kunnen worden afgeschaft afhankelijk van wat wij willen,” vervolgde hij, waarbij hij in zijn artikel specifiek maatschappelijke claims op het bestaan van “abortusrechten, het zogenaamde recht om te sterven, homorechten en transgenderrechten” noemde.
Paus Leo XIII — Leo XIV’s voorganger qua naam en in geestelijk opzicht — legde in zijn geschriften als paus van 1878 tot 1903 de nadruk op de rechten van arbeiders en het recht op privébezit. Rerum Novarum, Leo XIII’s fundamentele document over de katholieke sociale leer, dat de uitdagingen van de industriële revolutie behandelde, benadrukt de noodzaak van hervormingen om de waardigheid van de arbeidersklasse te beschermen terwijl de relatie met kapitaal en het bestaan van privébezit wordt behouden.
Recente ontwikkelingen
In 1948, na de Tweede Wereldoorlog, namen de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) aan, beïnvloed door het denken van katholieke filosoof Jacques Maritain, wiens werk, dat het belang van mensenrechten als onderdeel van menselijke waardigheid benadrukt, indirect de discussie rond de verklaring beïnvloedde, hoewel hij niet direct bij het opstellen betrokken was.
De leer van de Kerk ontwikkelde zich verder gedurende de 20e eeuw; de encycliekbrief uit 1963 van paus Johannes XXIII Pacem in Terris bevat een uitgebreide lijst van mensenrechten, waaronder het recht op leven, het recht op respect en een goede naam, het recht op onderwijs, evenals het recht op “lichamelijke integriteit en op de middelen die nodig zijn voor een goede levensontwikkeling, met name voedsel, kleding, onderdak, medische zorg, rust en tenslotte de noodzakelijke sociale diensten.”
“In de menselijke samenleving roept het natuurlijke recht van de ene mens een overeenkomstige plicht op bij andere mensen; de plicht dus om dat recht te erkennen en te respecteren. Elk fundamenteel mensenrecht ontleent zijn gezag aan de natuurlijke wet, die het verleent en eraan de respectieve plicht koppelt. Daarom is het alsof men met de ene hand een huis bouwt en met de andere afbreekt, wanneer men zijn rechten opeist en zijn plichten negeert of slechts half nakomt,” schreef paus Johannes XXIII in Pacem in Terris.
Het Tweede Vaticaanse Concilie van 1965 Dignitatis Humanae bevestigde verder het belang van godsdienstvrijheid, waarbij werd gesteld dat dit recht “zijn grondslag vindt in de waardigheid van de mens zelf, zoals deze waardigheid gekend wordt door het geopenbaarde woord van God en door het verstand zelf.”
De relatieve latere datum van deze laatste geschriften kan sommige mensen doen geloven dat de Katholieke Kerk mensenrechten in het midden van de 20e eeuw “ontdekte”, wat niet klopt, zei Lewis. De onderliggende concepten van wat wij nu mensenrechten noemen, waren al eeuwenlang aanwezig bij katholieke denkers, zelfs als ze niet expliciet zo werden benoemd of op dezelfde manier centraal werden gesteld; bijvoorbeeld in het middeleeuwse canoniek recht — dat een zeer ontwikkeld juridisch systeem werd — zijn discussies over rechten terug te vinden.
“Rechten komen echt binnen onze traditie, eigenlijk de westerse traditie, via het recht. Ik denk dat waar je ook een zeer ontwikkeld rechtssysteem en systeem van juridisch redeneren hebt, je aandacht voor rechten vindt. Er was daarvan meer in de juridische traditie dan bijvoorbeeld bij theologen,” vervolgde Lewis.
Lewis zei dat de ontwikkeling van het idee van mensenrechten deels een reactie was op de opkomst van moderne staten en regeringen.
Hij merkte op dat de moderne staat over een ongekende capaciteit beschikt om geconcentreerde macht uit te oefenen, grotendeels dankzij technologie. Deze macht kan zowel ongelooflijk goed als verschrikkelijk onderdrukkend zijn, en gezien deze moderne macht zijn mensenrechten essentiële beschermingen tegen mogelijke staatsoverschrijding en onderdrukking.
“Ik ken niemand die in een moderne staat zou willen leven zonder de bescherming die mensenrechten bieden. We leven niet meer in middeleeuwse dorpen of oude Griekse stadstaten. We leven in deze ongelooflijk krachtige moderne staten. [Regeringsmacht] moet beperkt worden,” zei Lewis.
