De romans van Jane Austen geven lessen in hoop

6 december 2025 – Bovenstaande aquarel van Jane Austen is in 1804 gemaakt door haar zus Cassandra Austen. Foto: illustratie voor de Register door Melissa Hartog, met achtergrond uit de New York Public Library Digital Collections, 1896, via Unsplash; en de afbeelding van de familie Austen uit het publieke domein

NCRegister – Lindsey Weishar

Dit jaar vieren we de 250e geboortedag van Jane Austen en genieten we zoals altijd van haar geestige schrijfstijl. Ze leefde tussen de mensen over wie ze schreef en wist hun manieren, zwakheden en deugden vakkundig weer te geven in haar romans.

Het komt vaak voor dat grote literatuur ons de realiteit van ons innerlijke en uiterlijke leven laat zien. Wanneer we ons verdiepen in een verhaal over het leven van iemand anders, kunnen we onverwachts struikelen over klinkende waarheden, actuele illustraties van goedheid en glimpen van buitengewone schoonheid die ons nog lang na het lezen bijblijven. Bepaalde boeken worden reisgenoten, boeken die we steeds opnieuw lezen en die ons bij elke herlezing weer iets nieuws te vertellen hebben.

De romans van Jane Austen passen uitstekend bij het Jubeljaar van de Hoop. Zoals Jessica Hooten Wilson, de Fletcher Jones Endowed Chair of Great Books aan de Pepperdine University, in een e-mail aan de Register schreef, hebben de personages van Austen de lezers veel over hoop te vertellen:

“Austens personages moeten allemaal leren goed te zijn om gelukkig te kunnen worden. In dat opzicht zijn haar boeken erg Aristotelisch! Zoals Elizabeth Bennet tegen haar zus Jane zegt: ‘Zolang ik niet jouw karakter en jouw goedheid heb, kan ik nooit jouw geluk hebben. Maar alle personages gaan ervan uit dat ze het potentieel voor goedheid in zich hebben. Daarin ligt hun hoop. Goedheid is mogelijk; geluk is mogelijk. Er is nooit reden tot wanhoop in een roman van Austen, omdat het lijkt alsof deze personages hun lot bepalen door hun deugden of ondeugden.”

Elke roman van Austen bevat een pelgrimstocht naar de hoop, naarmate de personages een betere relatie met deze deugd krijgen.

Pelgrimstochten naar hoop in Austen

In Sense and Sensibility (‘Gevoel en verstand’) moeten Elinor en Marianne Dashwood elk een evenwicht vinden in hun relatie met hoop.

Voor Marianne is de verleiding groot om te snel te hopen, om af te wijken van de realiteit en te vervallen in aanmatiging. Zoals Elinor overpeinst: “Ze wist dat wat Marianne en haar moeder op het ene moment vermoedden, ze het volgende moment geloofden – dat voor hen wensen hopen was, en hopen verwachten was.” Marianne lijdt in de roman veel pijn door haar snelle gehechtheid aan Willoughby en de teleurstelling die daarop volgt, maar haar vermogen om hoop uit te drukken stelt haar ook in staat om uiteindelijk weer op te krabbelen en haar hart opnieuw te openen.

Elinor moet op haar beurt leren om niet te blijven hangen in verbrijzelde hoop. Hoewel Austen Elinor in de hele roman als een toonbeeld van standvastigheid neerzet, is het duidelijk dat ze lijdt onder de geheimen die ze alleen draagt om Marianne en haar moeder grotere pijn te besparen.

Bij verschillende gelegenheden dwingt ze zichzelf om niet te veel te hopen. Pas wanneer blijkt dat Edward Ferrars vrij is van een eerdere verloving en met haar kan trouwen, gaan de sluizen van haar verborgen hoop open: “Ze was allesbehalve rustig … toen ze merkte dat alle twijfels en zorgen waren verdwenen en haar situatie vergeleek met hoe die kort daarvoor nog was … voelde ze zich overweldigd door haar eigen geluk; en hoewel de menselijke geest gelukkig geneigd is om zich gemakkelijk aan te passen aan elke verandering ten goede, duurde het enkele uren voordat haar gemoed tot rust kwam en haar hart enigszins kalmeerde.”

Hoop opent haar ogen voor het besef dat het leven dat ze voor onmogelijk hield, nu van haar is.

In Pride and Prejudice (‘Trots en vooroordeel’) doet Fitzwilliam Darcy aan het einde van de roman een soortgelijke ontdekking over hoop. Zijn trots leverde hem halverwege de roman een eerste afwijzing van Elizabeth Bennet op, maar wanneer hij een tweede aanzoek doet, bekent hij dat Lizzy’s gesprek met zijn tante, dat eindigde zonder dat Lizzy beloofde Darcy af te wijzen, hem hoop gaf:

“‘Het leerde me hoop te hebben,’ zei hij, ‘terwijl ik mezelf daarvoor nauwelijks hoop had gegund. Ik kende uw karakter goed genoeg om zeker te weten dat als u absoluut en onherroepelijk tegen mij was, u dat eerlijk en openlijk aan Lady Catherine zou hebben toegegeven.’”

Ook Lizzy moet opnieuw leren om het goede in de mensen om haar heen te zien. Ze vertrouwt ten onrechte op “de schijn van goedheid” in Wickham en gelooft dat Darcy dat totaal ontbeert; naarmate de roman vordert, leert ze dat haar eigen vooroordelen haar blind hebben gemaakt. Haar hoop wordt hersteld door het besef van haar fout en de goedheid van Mr. Darcy jegens haar familie in het licht van de schandalige vlucht van Lydia en Wickham.

Anne Elliot, misschien wel de favoriete pelgrim van hoop van deze schrijver, begint Persuasion met weinig hoop. Het is zeven jaar geleden dat ze werd overgehaald om afscheid te nemen van kapitein Frederick Wentworth, de man van wie ze hield. Veranderd door haar teleurstelling, leed ze aan “een vroegtijdig verlies van bloei en levenslust”.

Naarmate de roman vordert, krijgt Anne langzaam niet alleen haar kleur en levenslust terug, maar ook haar hoop. Een van de belangrijkste manieren waarop ze weer hoop begint te krijgen, is in de context van de gemeenschap.

Ze ontmoet mensen die hetzelfde hebben meegemaakt, zoals de gebroken kapitein James Benwick, die tragische poëzie leest om de dood van de vrouw met wie hij zou trouwen te verwerken. Ze geeft hem zorg en wijsheid uit haar eigen beproevingen door “te durven hopen dat hij niet altijd alleen maar poëzie las”.

Ze ontmoet ook mensen die haar hoop versterken, zoals mevrouw Sophia Croft, de zus van kapitein Wentworth, die de lezers eraan herinnert dat we ons niet in ons eentje op hoop kunnen blijven richten. Haar vaak geciteerde uitspraak over zeemansvrouwen – “Niemand van ons verwacht dat we onze hele leven in rustig vaarwater zullen blijven” – is niet alleen een knipoog naar de bredere horizon die hoop kan openen, maar ook een realistische kijk op het leven op het land en op zee.

Er zijn stormen en soms lange periodes van moeilijkheden. Het is gemakkelijk om de weg kwijt te raken zonder het kompas van vrienden die ons aan hoop herinneren wanneer die verloren lijkt.

Zoals ik in mijn vorige stuk over Persuasion opmerkte: “In onze tijd, die soms gekenmerkt lijkt te worden door een sfeer van hopeloosheid, is Jane Austens laatste roman een oproep tot een liefde die verder reikt dan zichzelf.”

Het licht van de hoop brandend houden

In Spes Non Confundit, de bul waarin het jubileumjaar 2025 wordt aangekondigd, overwoog paus Franciscus: “Door zijn voortdurende aanwezigheid in het leven van de pelgrimskerk verlicht de Heilige Geest alle gelovigen met het licht van de hoop. Hij houdt dat licht brandend, als een eeuwig brandende lamp, om ons leven te ondersteunen en te versterken. De christelijke hoop bedriegt of stelt niet teleur, omdat zij gegrondvest is op de zekerheid dat niets en niemand ons ooit kan scheiden van Gods liefde.”

Hoewel het waar is dat de Heilige Geest in ons brandt, soms in een vlam van schittering en soms als de gloed van een klein altaarlampje, is het ook waar dat we periodes van grote duisternis kunnen doormaken, waarin alle hoop verloren lijkt, verpletterd onder het gewicht van teleurstelling, verdriet of ziekte. We kunnen ons afgescheiden voelen van de liefde van God en de liefde van anderen.

Goede literatuur heeft de gave ons aan hoop te herinneren.

Zoals Hooten Wilson tegen de Register opmerkte: “Een schrijver deelt hoop door het creëren van een kunstwerk, en de lezer neemt deel aan deze deugd door het boek ter hand te nemen en de woorden in zichzelf mee te dragen.” Waar we ons ook bevinden op onze pelgrimsweg, we zijn nooit zonder hoop.

Ons geloof leert ons: “De deugd van de hoop beantwoordt aan het verlangen naar geluk dat God in het hart van ieder mens heeft gelegd … zij behoedt de mens voor ontmoediging, zij ondersteunt hem in tijden van verlatenheid, zij opent zijn hart in afwachting van de eeuwige zaligheid” (Catechismus van de Katholieke Kerk, 1818).

Ons hart openen betekent het overgeven, het risico lopen dat het gekwetst wordt. Een thema dat in alle romans van Austen terugkomt, is dat het vuur van de hoop wordt aangewakkerd door liefde. Zoals kapitein Wentworth in zijn liefdesbrief aan Anne schrijft: “Je doorboort mijn ziel. Ik ben half gekweld, half hoopvol.” Hij schrijft ook: “Ik heb alleen van jou gehouden.” Wat is het antwoord van Anne? “Het was overweldigend geluk.”

In Pride and Prejudice wordt hoop ook gerealiseerd wanneer Lizzy en Darcy uitkijken naar hun huwelijk. Lizzy schrijft aan haar tante: “Ik ben het gelukkigste wezen ter wereld. Misschien hebben andere mensen dat ook wel eens gezegd, maar niemand met zoveel recht. Ik ben zelfs gelukkiger dan Jane; zij glimlacht alleen maar, ik lach.”

Ongeacht onze roeping, de realiteit van deze eindes klinkt waar in ons; we zijn gemaakt door Liefde voor liefde. En dat is uiterst hoopgevend.

Lindsey Weishar Dichteres en schrijfster Lindsey Weishar heeft een master in beeldende kunst van de Universiteit van Missouri-Kansas City. Ze schrijft voor verschillende media, waaronder het tijdschrift Verily. Haar column “My Vocation is Love” verschijnt in The Catholic Post, de krant van haar thuisbisdom Peoria, Illinois. Ze schrijft vanuit Kansas City, Kansas, waar ze werkt aan het Donnelly College.

Bron: https://www.ncregister.com/features/jane-austen-novels-offer-lessons-of-hope dd 18 juli 2025

Vertaling EWTN Lage Landen (HR)