12 november 2025 – Tapijt van Sint John Henry Newman hangt op het Vaticaanse plein op 1 november 2025, de dag waarop paus Leo XIV de heilige tot kerkleraar uitriep. Foto: Daniel Ibanez / EWTN
COMMENTAAR: De nieuwste kerkleraar van de katholieke Kerk zou de 21e-eeuwse versie van deze ketterij zeker betreuren.
De uitroeping van de heilige John Henry Newman tot kerkleraar van de katholieke Kerk op Allerheiligen was zeer welkom, zij het niet zonder een zekere ironie.
Eerst het goede nieuws.
Newman was een van de meest creatieve christelijke denkers van de 19e eeuw, een waarheidszoeker wiens levenslange zoektocht naar het gelaat van Christus hem van het evangelicalisme via het reformistische, hoogkerkelijke anglicanisme naar het katholicisme voerde. Op dat soms hobbelige pad werd Newman verkeerd begrepen en belasterd, gefrustreerd door de kerkelijke bureaucratie en geplaagd door kerkelijke jaloezie.
Toch brachten de wisselvalligheden van zijn leven hem ertoe enkele van de meest invloedrijke boeken van zijn tijd te schrijven, boeken die anderhalve eeuw later nog steeds hun belang hebben behouden: Apologia Pro Vita Sua (samen met Augustinus’ Belijdenissen een van de grote christelijke autobiografieën); The Idea of a University (verplichte lectuur voor iedereen die werkzaam is in instellingen voor hoger onderwijs die zich katholiek noemen); en An Essay in Aid of a Grammar of Assent (een meesterwerk op het gebied van zowel de filosofie als de psychologie van het geloof). Zijn Parochial and Plain Sermons zijn homiletische en stilistische juweeltjes, en zijn Prayers, Verses, and Devotions vormen rijke spirituele lectuur.
En dan is er nog An Essay on the Development of Christian Doctrine.
Deze briljante uiteenzetting van hoe de leer organisch van binnenuit ontwikkelt, zonder ooit de waarheden van de Bijbelse openbaring of de christelijke traditie te verdringen of te verdraaien, leidde niet alleen tot Newmans volledige gemeenschap met de katholieke Kerk. In de eeuw na de publicatie in 1845 hielp het Essay de theologische voorwaarden te scheppen voor de leer van het Tweede Vaticaans Concilie over de Kerk, over goddelijke openbaring, over godsdienstvrijheid, over oecumene en over kwesties van kerk en staat.
Bovendien blijven Newmans criteria om ware ontwikkelingen van de leer te onderscheiden van misleidende breuken met de traditie een krachtige weerlegging van degenen die beweren dat de Kerk tijdens Vaticanum II een “paradigmaomslag” heeft ondergaan.
Geconfronteerd met dat idee, ben ik ervan overtuigd dat onze nieuwste kerkleraar zou antwoorden (met meer elegantie dan ik kan opbrengen) dat dergelijke beweringen blijk geven van onwetendheid wat een ‘paradigmaomslag’ is, onwetendheid hoe de leer zich ontwikkelt, of beide.
Maar ondanks dat hij vandaag de dag een toetssteen is voor de katholieke orthodoxie, werd Newman in zijn tijd met de grootste argwaan bekeken door de ultramontanisten van de 19e eeuw, wier absurd uitgerekte visie op de onfeilbaarheid van de paus de neiging had om de paus te veranderen in een orakel dat op vrijwel elk onderwerp goddelijk gewaarborgde waarheid sprak.
Newmans veel nauwkeuriger begrip van zowel het feit als de grenzen van de pauselijke onfeilbaarheid won het tijdens het Eerste Vaticaans Concilie, maar verslechterde zijn relatie met zijn mede-Engelse bekeerling, kardinaal Henry Edward Manning, een leider van de ultramontanistische partij, nog verder. Toch was het Newman, en niet Manning, die in zijn Brief aan de hertog van Norfolk de meest overtuigende verdediging in Groot-Brittannië gaf van wat Vaticanum I had geleerd over de paus en het pausdom.
Paus Leo XIII maakte een einde aan de anti-Newman-campagne van de ultramontanisten door Newman tot kardinaal te benoemen in een van de eerste historische daden van een van de belangrijkste pontificaten in eeuwen. Het was dus vere dignum et iustum dat de nieuwe Leo, de veertiende met die pauselijke naam, Newman tot kerkleraar zou uitroepen (hoewel ik kan melden dat Johannes Paulus II tijdens een diner in december 1997 zei dat hij hoopte dat Newman op een dag Doctor Ecclesiae zou worden, een mening die zeker werd gedeeld door Benedictus XVI).
De ironie dat Newman juist nu deze zeldzame eer te beurt valt, ligt in het feit dat de eenheid van de Kerk wordt bedreigd door een heropleving van het ultramontanisme: niet het oude, reactionaire model uit de 19e eeuw, maar een nieuwe hybride vorm die katholiek progressivisme op het gebied van ideeën combineert met liberaal autoritarisme in het bestuur van de Kerk. Het is het soort ultramontanisme dat commentatoren ertoe brengt om respectvolle meningsverschillen met aspecten van de leer van paus Franciscus te beschrijven als “niet alleen afwijkend van, maar vijandig tegenover het pauselijk leergezag van de overleden paus”. Die belachelijke beschuldiging – eigenlijk een laster – was de afgelopen twaalf jaar niet ongewoon; speelde ze een rol toen afgelopen augustus drie vooraanstaande faculteitsleden op staande voet werden ontslagen uit hun functie aan het Sacred Heart Major Seminary in Detroit? Hoe dan ook, progressief ultramontanisme lijkt op zijn reactionaire voorganger in die zin dat het zwakke argumenten tracht te ondersteunen door een beroep te doen op het pauselijk gezag.
De nieuwe ultramontanisten kunnen even wreed zijn als de oude ultramontanisten en hun vervolging van verkennende theologie, een intellectueel verstikkende en kerksplitsende praktijk die tijdens Vaticanum II fel werd bekritiseerd. De heilige John Henry Newman, kerkleraar, was ernstig ontstemd over het oude ultramontanisme. Het 21e-eeuwse spiegelbeeld daarvan zou hij ongetwijfeld op elegante wijze betreuren.
George Weigel George Weigel is vooraanstaand senior fellow en William E. Simon Chair in Catholic Studies bij het Ethics and Public Policy Center in Washington.
Bron: https://www.ncregister.com/commentaries/weigel-newman-and-new-ultramontanism dd d.d. 5 november 2025
Vertaling EWTN Lage Landen (HR)
