Johannes preekt niet alleen vrome woorden, hij brengt ze in praktijk.
John Grondelski; Blogs; 3 december 2022
Ongeacht welke evangelist centraal staat in de driejarige cyclus van lezingen op zondag, de evangeliën van de tweede en derde zondag van de advent richten zich altijd op de persoon en het werk van Johannes de Doper, de profeet bij uitstek van de advent. Het evangelie van vandaag laat ons kennismaken met de man. Het evangelie van volgende week zondag toont ons de ontmoeting tussen Jezus en de leerlingen van Johannes.
Het evangelie van deze zondag maakt duidelijk dat de boodschap van Johannes’ zending bekering was, als voorbereiding op de komst van Gods Koninkrijk. Johannes maant zijn toehoorders aan tot “bekering, want het Koninkrijk der hemelen is nabij!”. Matteüs spreekt, in tegenstelling tot Marcus of Lucas, nooit over het “Koninkrijk Gods” – vrome Joden onthouden zich van het gebruik van de Goddelijke Naam en Matteüs was niet alleen zelf een Jood, maar schreef ook voor een dergelijk publiek. In plaats daarvan gebruikt hij de uitdrukking “Koninkrijk der hemelen”. Matteüs noteert niet alleen hoe Johannes zijn missie beschrijft, maar hij volgt met een specifieke Mattheus-aanpak: het citeren van schriftteksten uit het Oude Testament (in dit geval Jesaja 40:3) om de bewering te staven.
Johannes preekt niet alleen, hij geeft ook het goede voorbeeld. Zijn kleding en dieet zijn boetvaardig. Kameelhaar is ruw, sprinkhanen zijn insecten, en wilde honing is leven van het land – basiseiwit en suiker.
Matteüs beschrijft de historische gevolgen. “In die tijd gingen Jeruzalem, heel Judea en het hele gebied rond de Jordaan naar hem toe om zich in de Jordaan te laten dopen, terwijl ze hun zonden erkenden.”
Dit gebeurde rond 30 na Christus. Judea, dat gebukt ging onder de Romeinse overheersing, wachtte op een Messias die eindelijk een einde zou maken aan het bestuur van het volk door een vreemde, heidense heerschappij. Door Gods genade vond de boodschap van Johannes weerklank bij hen. Israël was zich ervan bewust – zoals de profeten herhaaldelijk hadden onderstreept – dat zijn situatie, vooral tijdens de Babylonische ballingschap, te wijten was aan zijn zonden. Israël had morele hervormingen nodig om als Jahwehs uitverkoren volk volgens het verbond te kunnen leven. Daarom belijden de mensen hun zonden als Johannes hen doopt. Hij doet dat in de rivier de Jordaan, een symbolisch belangrijk punt, want toen de Joden de Jordaan overstaken, kwam er een einde aan de Exodus en betraden zij eindelijk het Heilige Land als Gods uitverkoren volk. Johannes maakt hun duidelijk dat om dit Heilige Land binnen te gaan als Gods uitverkoren volk, zij de keuze moeten maken die Mozes generaties eerder aan hun voorouders voorlegde: “Vandaag stel ik voor u leven en dood, zegen en vloek. Kies voor het leven, opdat u en uw nakomelingen leven” (Deuteronomium 30:19).
Onder degenen die naar Johannes toe komen zijn “vele Farizeeën en Sadduceeën”. Hun aanwezigheid geeft Johannes de gelegenheid om twee punten te benadrukken: de noodzaak van oprechte bekering en wel nu, omdat zijn prediking van bekering een voorbereiding is op “iemand die na mij komt, die machtiger is dan ik.”
Johannes spaart de Farizeeën en Sadduceeën niet. Hij roept niet op tot “dialoog” of “uitwisseling van inzichten”. Hij noemt hen “addergebroed” en eist concreet bewijs van “uw berouw”. Johannes ziet zijn dienstwerk niet als een handel in curiosa, speciaal voor het “religieuze establisment”. Hij eist een bewijs van innerlijke bekering, niet alleen van uiterlijke naleving, want dat laatste is alleen “Gods komende toorn” waard. Johannes maakt ook duidelijk dat zijn oproep tot bekering slechts de proloog is voorafgaand aan de komst van Gods Messias, die niet met water zal dopen, maar met de innerlijke, transformerende kracht van Gods Geest. Omdat hij het oordeel komt brengen – omdat het redden van de goeden betekent dat het werkelijke verschil tussen goed en kwaad wordt erkend – zal hij het kaf van het koren scheiden.
Een oppervlakkig christendom brengt soms gemakkelijke scheidslijnen aan tussen Gods “woede” en zijn “liefde”. Maar zoals de theologe Margaret Turek opmerkt, zijn Gods woede en zijn liefde echter niet twee verschillende dingen. Ze zijn zijn liefde. Maar zijn liefde kan niet in het kwaad berusten, het aanvaarden. Zijn liefde kan niet verdragen wat het beeld van God in ons aantast, misvormt of vernietigt. Op die dingen moet hij boos zijn, wat niets anders is dan dat zijn liefde eist dat hetgeen geen liefde is, wordt weggebrand. Alleen wanneer wij, ondanks alles, koppig vasthouden aan wat geen liefde is (en zelfs doen alsof het “liefde is”) ervaren wij Gods liefde als pure toorn – niet omdat God misleid is, maar omdat wij dat zijn.
Het evangelie van vandaag is in beeld gebracht door de 17e-eeuwse Spaanse barokschilder Bartolomé Esteban Murillo (1617-1682), die wordt beschouwd als een van de meesters van de Spaanse kunst aller tijden. “Johannes de Doper met de Schriftgeleerden en Farizeeën” is een olieverfschilderij uit ca. 1655 dat nu hangt in het Fitzwilliam Museum in Cambridge, Engeland.
De figuur van Johannes, in kameelharen kleding en met een kruisstaf, keert terug in Murillo’s schilderijen: vorig jaar op deze zondag zagen we de grote lijnen ervan. In zijn schilderij staat hij rechts tegenover drie Farizeeën en schriftgeleerden, in veel minder boetvaardige kledij, die naar hem toe zijn gekomen. Aangezien de figuur in het zwart met zijn rug naar ons toe gekeerd blijkbaar aan het woord is, zouden we kunnen veronderstellen dat Johannes nog niet tekeer is gegaan tegen zijn gesprekspartners. Achter Johannes’ rechterbeen zijn de Jordaan en de woestijn van Judea te zien. Hij staat voor een struik, die wellicht de vruchtbaarheid van zijn missie symboliseert. Volgens de overlevering doopte Johannes rond het Ford van Bethabara, een doorgangspunt over de Jordaan waar enige begroeiing groeide. Boven Johannes draagt een leeuw het Latijnse vaandel: “Een stem die roept in de woestijn, maak de paden van de Heer recht.” De engel in Matteüs boven de Farizeeën draagt het vaandel: ” Onder wie uit vrouwen geboren zijn, is niemand opgestaan die groter is dan Johannes de Doper”, waarbij Jezus’ latere beschrijving van de Doper wordt geciteerd (Matteüs 11:11).
Gewaagde kleuren en sterke lichamen zijn kenmerkend voor de barokke kunst: tegen het blekere blauw van de lucht en de rivier, scheppen de sterke kleuren van de kleding van de Farizeeën – zwart en goud – en zelfs de flits rood van Johannes (die mogelijk ook zinspeelt op zijn komende martelaarschap) krachtige contrasten. Johannes’ lichaamsbouw is niet zo robuust als die van de Farizeeën, maar natuurlijk waren zij waarschijnlijk ook niet gewend aan een dieet van sprinkhanen. Johannes is niettemin een goed ontwikkelde, gespierde figuur, ook al is dat minder het geval dan bij het weldoorvoede kroost dat hem bezoekt.
Het schilderij werd oorspronkelijk geschilderd voor een klooster in Sevilla. Mogelijk is het beïnvloed door een soortgelijk werk van Francisco Herrera de Oudere waarop Johannes preekt tot grote menigten.
Zij die berouw toonden kwamen naar Johannes om “hun zonden te erkennen” ter voorbereiding op de komende Messias. Is Advent geen goede tijd om je voor te bereiden op de komst van de Heer door een goede biecht?
John Grondelski: John M. Grondelski (Ph.D., Fordham) is voormalig associate dean van de School of Theology, Seton Hall University, South Orange, New Jersey. Hij is vooral geïnteresseerd in moraaltheologie en het denken van Johannes Paulus II. Opmerking: Alle meningen die in zijn bijdragen in het National Catholic Register worden geuit, zijn uitsluitend die van de auteur.
Bron: 2nd Sunday of Advent – Introducing St. John the Baptist| National Catholic Register (ncregister.com)
Keywoorden: | 2e zondag van de advent | Bartolomé Esteban Murillo | Bekering | H.Johannes de Doper | John M. Grondelski | Margaret Turek | NCRegister | Niet praten maar poetsen |
Wilt u nog meer lezen over ‘H.Johannes de Doper‘? Klik dan hier , of gebruik één van de andere ‘tags’ boven aan dit artikel
221204 | [XLS000] |
