De kerststal van de heilige Franciscus herinnert ons eraan dat het Woord vlees werd – en voedsel – met Kerstmis @NCRegister Pater Raymond J. de Souza
De 800e verjaardag van de kerststal, een van de meest geliefde kersttradities, en de waarheid die zelfs diegenen aantrekt die niets weten over de menswording of de Eucharistie…
Commentaren; 18 december 2023
Paus Franciscus vierde zondag zijn 87e verjaardag met een feest en taart voor kinderen voordat hij zijn wekelijkse afspraak voor het zondagse Angelus nakwam. De kinderen kregen daar ook speciale aandacht, want velen van hen hadden de figuurtjes van het Christuskind uit hun kerststallen meegebracht voor de Heilige Vader om te zegenen. Johannes Paulus II begon met de gewoonte om op Gaudete Zondag (de derde zondag van Advent) de figuurtjes van het kindje Jezus te zegenen die met Kerstmis in de kerststal worden geplaatst. Zowel Benedictus XVI als Franciscus hebben dit gebruik voortgezet en het heeft zich ook over de hele wereld verspreid.
Kinderen op het Sint-Pietersplein hebben misschien even stilgestaan bij de kerststal van het Vaticaan, die aan de voet van de obelisk is opgesteld en met Kerstmis op zijn eigen kindje Jezus wacht. Sommigen vroegen zich misschien af waarom de beeldjes van de “Drie Koningen” zo eenvoudig gekleed waren. In feite zijn het geen koningen, maar Franciscaner broeders. En er is een vierde, direct naast de (nog lege) kribbe, die verwonderd toekijkt – Franciscus van Assisi zelf.
Dit jaar is het 800 jaar geleden dat de kerststal voor het eerst werd gebouwd, een van de meest geliefde kersttradities. In 1223 kwam Franciscus op het idee, na een eerder bezoek aan het Heilige Land, om het tafereel in Bethlehem na te maken voor onderricht aan en devotie van de mensen. Hij vroeg drie van zijn broeders om de voorbereidingen te treffen in het stadje Greccio. Het is goed mogelijk dat de traditie van de kerststal de grootste invloed van Franciscus op de christelijke gelovigen heeft gehad, ondanks zijn vele andere belangrijke prestaties.
Dit jaar herdenkt het Vaticaan de 800e verjaardag door Franciscus en de drie broeders erbij te zetten, evenals de toenmalige burgemeester van Greccio, Giovanni Velita, met zijn vrouw Alticama.
De toewijding van de Heilige Vader aan Franciscus van Assisi was vanaf het begin van zijn pontificaat duidelijk. Hij nam zijn pauselijke naam aan ter ere van de Poverello. Hij heeft drie encyclieken uitgebracht, waarvan de eerste werd geschreven door paus Benedictus XVI (Lumen Fidei). Zijn eigen twee encyclieken hebben hun titel ontleend aan de geschriften van de heilige Franciscus: Laudato Si en Fratelli Tutti.
Hij schreef een prachtige apostolische brief, Admirabile Signum, over de “betekenis en het belang van de kerststal” bedoeld om “het gebruik aan te moedigen om deze een plek te geven in de werkomgeving, in scholen, ziekenhuizen, gevangenissen en stadspleinen.” (admin: Klik hier voor ene Nederlandse vertaling van deze brief, met dank aan www.rkdocumenten.nl)
Paus Franciscus reisde zelf naar Greccio om de brief, met als datering 1 december 2019, te ondertekenen.
Aangezien paus Franciscus dit jaar op zijn verjaardag de bambinelli (kindjes) zegende, zou een passend verjaardagscadeau voor hem een lezing van Admirabile Signum zijn.
Admirabile Signum (“Betoverend Teken”, in de officiële Vaticaanse vertaling), houdt de kerststal in ere als een prijzenswaardig voorbeeld van vroomheid en bijbelse cultuur. De apostolische brief behandelt de kerststal, “die een rijkdom aan populaire vroomheid bevat”, als een bijzonder effectief middel om de Schrift tot leven te brengen, vooral voor kinderen, maar niet alleen voor hen.
“Kinderen – maar ook volwassenen!- vinden het vaak leuk om aan de kerststal andere figuren toe te voegen die geen duidelijk verband hebben met de evangelieverhalen,” schrijft de Heilige Vader. “Toch laten deze fantasievolle toevoegingen, elk op hun eigen manier, zien dat er in de nieuwe wereld die door Jezus is ingewijd plaats is voor alles wat echt menselijk is en voor al Gods schepselen. Van de herder tot de smid, van de bakker tot de muzikanten, van de vrouwen die kruiken water dragen tot de spelende kinderen: [Dit alles spreekt van de alledaagse heiligheid, de vreugde om gewone dingen op een buitengewone manier te doen, die ontstaat wanneer Jezus zijn goddelijke leven met ons deelt.”
Gedurende heel 2023 heeft de Heilige Vader herhaaldelijk uitgeroepen todos, todos, todos of tutti, tutti, tutti, om te benadrukken dat Jezus voor iedereen kwam en iedereen uitnodigt in zijn Kerk. Het feit dat alle verschillende personages die paus Franciscus noemt in de kerststal zijn opgenomen, is daar een levendig voorbeeld van.
Behalve van artistieke creativiteit vormde de kerststal van Greccio een diepgaande uitdrukking van de bijbelse cultuur. Franciscus stond erop om levende dieren toe te voegen, maar niet alleen de schapen – zoals men had kunnen verwachten. Hij wilde ook een os en een ezel. Waarom? We lezen over de kribbe (Lucas 2:7), maar er staat niets over de os en de ezel.
Daarvoor greep Franciscus terug naar het boek Jesaja, waaruit we vaak lezen in de advent. Aan het begin van het profetische boek staat geschreven: “De os kent zijn eigenaar en de ezel de kribbe van zijn meester, maar Israël kent deze niet; mijn volk begrijpt het niet” (Jesaja 1:3). Door deze dieren bij de kribbe te zetten, leerde Franciscus dat het Christuskind de vervulling van de profetieën is, maar dat we hem vaak niet herkennen als hij komt.
De os en ezel suggereren een ander 13e-eeuwse verband, hoewel een dat onbekend was in 1223. Thomas van Aquino – geboren in het jaar na de eerste kerststal – was groot en log en kreeg daarom de bijnaam “domme os”. Volgens de legende bedankte de heilige Franciscus op zijn sterfbed zijn ezel voor de diensten die hij hem had bewezen, en de ezel huilde blijkbaar. De os en de ezel kunnen misschien staan voor de heiligen Thomas en Franciscus, de vrienden van de Heer.
Die eerste kerststal in Greccio had geen beelden. Er was geen beeld van het Christuskind – en natuurlijk geen voorafgaande zegening van de bambinelli!- om in de kribbe te plaatsen.
“Op 25 december kwamen broeders uit verschillende delen naar Greccio, samen met mensen van de boerderijen in de omgeving, die bloemen en fakkels meebrachten om die heilige nacht te verlichten,” legt paus Franciscus uit in Admirabile Signum. “Toen Franciscus aankwam, vond hij een kribbe vol hooi, een os en een ezel. Alle aanwezigen ervoeren een nieuwe en onbeschrijfelijke vreugde in de aanwezigheid van het kersttafereel. De priester vierde vervolgens plechtig de Eucharistie boven de kribbe, waarmee hij de band tussen de Menswording van de Zoon van God en de Eucharistie liet zien.”
Tijdens de Mis van kerst, die vaak voorafgegaan of gevolgd wordt door een processie naar de kerststal, wordt het kindje Jezus in de kribbe gelegd. Maar het blijft slechts een beeld. Tijdens de Heilige Mis zelf wordt Jezus echt voedsel, zijn Lichaam wordt niet in de kribbe gelegd, maar in de monden van de gelovigen.
Dat het Woord vlees werd, wordt onderwezen in het Johannesevangelie (1:14). Dat het Woord voedsel werd, wordt aangegeven door de kribbe in het evangelie van Lucas (2:7). De kerststal met de voerbak herinnert ons hier levendig aan. Het is een waarheid die zelfs diegenen aantrekt die niets weten over de Menswording of de Eucharistie.
Acht eeuwen na Greccio hebben de franciscaner broeders zelf zich weer bij de kerststal gevoegd. Het is een goed jaar om de heilige Franciscus op te nemen in die kerststallen die in parochies, scholen en thuis worden opgesteld.
Pater Raymond J. de Souza
Over Pater Raymond J. de Souza: Pater Raymond J. de Souza is de oprichter en redacteur van Convivium magazine.
Vertaling: EWTN Lage Landen (AV)
Wilt u meer artikelen lezen van de geestelijke, journalist Father Raymond J. de Souza? Klik dan hier
Wilt u meer lezen over de kerstkribbe? Klik dan hier.
