‘Laudate Deum’: paus Franciscus’ stuk over het milieu dat ‘Laudato Si’ begeleidt – @NCRegister Pater Raymond J. de Souza
COMMENTAAR Het is essentieel dat deze exhortatie, die een ander soort pauselijk document is, samen met de encycliek van de Heilige Vader uit 2015 wordt gelezen.
Commentaren; 4 oktober 2023
De nieuwe apostolische exhortatie van paus Franciscus, Laudate Deum (Loof God), is een persoonlijk, gepassioneerd openbaar-beleidspleidooi voor actie op het gebied van de “klimaatcrisis”.
Laudate Deum werd uitgevaardigd op 4 oktober, het feest van Franciscus van Assisi. Met minder dan 8000 woorden in het Engels is het eerder geschreven in de stijl van een politiek manifest dan van een magisterieel document. Aangezien de oorspronkelijke taal Spaans was en niet Italiaans, kan worden aangenomen dat paus Franciscus rechtstreeks betrokken was bij het opstellen ervan.
Paus Franciscus legt definitieve verklaringen af over klimaatwetenschap, doet voorspellingen over toekomstige weergerelateerde rampen, geeft een analyse van de klimaatconferenties van de Verenigde Naties, uit zijn frustratie over beleidskeuzes en maakt zelf een belangrijke diplomatieke keuze. Hij noemt China expliciet om duidelijk te maken dat hij geen actie verwacht van Peking, de grootste uitstoter van broeikasgassen.
Magisteriële documenten over de sociale leer verwoorden eerder principes dan specifieke beleidsmaatregelen. Wat wetenschappelijke zaken betreft is het 400 jaar geleden – tijdens de Galileo-affaire – dat Romeinse autoriteiten zulke specifieke standpunten innamen. Laudate Deum zelf biedt geen onderbouwing voor een magisteriele uitspraak over klimatologisch wetenschappelijk onderzoek, maar stelt dat zulke wetenschappelijke resultaten “onbetwistbaar” zijn.
Sommige critici zullen Laudate Deum afdoen als een document dat meer past bij de secretaris-generaal van de V.N., een schriftelijke uitvaardiging van de vicaris van het klimaat in plaats van de vicaris van Christus. Daarom moet worden benadrukt dat Laudate Deum geen op zichzelf staand document is; het ligt in het verlengde van Laudato Si, de encycliek uit 2015 waarin paus Franciscus zijn “oprechte zorgen over de zorg voor ons gemeenschappelijke huis” deelde.
“Maar met het verstrijken van de tijd heb ik me gerealiseerd dat onze antwoorden niet adequaat zijn geweest, terwijl de wereld waarin we leven instort en misschien wel het breekpunt nadert,” zo begint Laudate Deum (2).
Het is essentieel dat Laudate Deum samen met Laudato Si wordt gelezen, want in de laatste wordt de theologische kritiek van de Heilige Vader uiteengezet op wat hij het “technocratische paradigma” noemt – een manier van denken “alsof werkelijkheid, goedheid en waarheid automatisch voortvloeien uit technologische en economische macht als zodanig” (Laudate Deum, 20).
In Laudato Si put paus Franciscus zowel uit de theologie van de schepping als uit de theologische antropologie om een alternatief te bieden voor “het idee van oneindige of onbeperkte groei, dat zo aantrekkelijk blijkt te zijn voor economen, financiers en experts in technologie” (Laudate Deum, 20).
Zonder verwijzing naar zijn begeleidende tekst blijft Laudate Deum een door en door politiek document, afgezien van het strooien met een paar bijbelteksten aan het eind (61-66), nadat de belangrijkste analyse en argumentatie zijn geformuleerd. Het leest als een klimaattekst van de Verenigde Naties. Het zou uitgegeven kunnen zijn door het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), de belangrijkste bron van de V.N. over klimaatverandering. Ongeveer een derde van de 44 voetnoten zijn verwijzingen naar het IPCC en aanverwante studies; de rest zijn citaten uit eerdere encyclieken van de Heilige Vader.
Toch is Laudate Deum, zelfs als het gelezen wordt in samenhang met Laudato Si, een ander soort pauselijk document; paus Franciscus zet in detail wetenschappelijke gegevens uiteen, compleet met voorspellingen om de noodzaak voor dringende actie vast te stellen, en schrijft dat “ondanks alle pogingen om de kwestie te ontkennen, te verbergen, te verdoezelen of te relativeren, de tekenen van klimaatverandering er zijn en steeds duidelijker worden” (5).
De expliciete oproep van Laudate Deum gaat om politieke actie. De persconferentie die de exhortatie presenteert zal niet bestaan uit dominees of theologen, maar uit politieke actoren, waaronder een milieuactivist, fotograaf en filmregisseur die optreedt als “VN-ambassadeur voor het klimaat”.
Magisteriële documenten onthouden zich ervan om het leergezag van het pausschap te verbinden aan wetenschappelijke gegevens of politieke processen. In de afgelopen decennia was de enige met Laudate Deum vergelijkbare pauselijke tekst hoofdstuk 3 van Centesimus Annus (1991) waarin Johannes Paulus II zijn analyse gaf van “Het jaar 1989” waarin het Europese communisme werd verslagen. Johannes Paulus verduidelijkte echter expliciet dat “een dergelijke analyse niet bedoeld is om definitieve oordelen te vellen, aangezien dit niet per se binnen het specifieke domein van het leergezag valt” (inleiding van Centesimus Annus).
Laudate Deum bevat een dergelijke uitspraak niet. Integendeel, het bevat een definitieve verklaring dat er een “noodzakelijke overgang moet zijn naar schone energiebronnen, zoals wind- en zonne-energie, en het opgeven van fossiele brandstoffen” (55).
“Afzien van fossiele brandstoffen” is een zeer specifieke, magisteriele verklaring. Op welk punt moeten fossiele brandstoffen worden opgegeven, gezien het feit dat de Heilige Vader erkent dat 80% van de energie in de wereld afkomstig is van fossiele brandstoffen (Laudate Deum, 51)?
Laudate Deum is veelomvattend en becommentarieert de verwijdering van nucleair afval (30), “meritocratie” en privileges (32) en de hele structuur van de economie, inclusief deze passage: “De mentaliteit van maximale winst tegen minimale kosten, vermomd in termen van redelijkheid, vooruitgang en illusoire beloften, maakt elke oprechte zorg voor ons gemeenschappelijke huis en elke echte bezorgdheid over het helpen van de armen en behoeftigen onmogelijk” (31).
Laudate Deum laat vragen buiten beschouwing over wat voor soort economisch systeem – vermoedelijk waar maximale winst niet wordt nagestreefd tegen minimale kosten – beter zou zijn in het beschermen van het milieu of het verheffen van de waardigheid van de armen. Er is een vreemde nevenschikking in Laudate Deum: Er worden zeer specifieke wetenschappelijke standpunten ingenomen, terwijl in wezen samenhangende uitspraken over de economie op het niveau van een dubbelzinnige algemeenheid blijven.
Het meest nieuwe gedeelte van Laudate Deum is hoofdstuk 4, “Klimaatconferenties: Vooruitgang en mislukkingen” (44-60). De Heilige Vader geeft zijn gedetailleerde politieke analyse van VN-conferenties over milieu- en klimaatbeleid, van 1992 tot nu.
Er is een tastbare indruk dat paus Franciscus wil dat de Heilige Stoel een echte speler is in de internationale conferenties. Laudato Si werd gepubliceerd met de specifieke bedoeling om de klimaatconferentie in Parijs in 2015 (COP 21) te beïnvloeden. Nu wil Laudate Deum hetzelfde doen voor COP 28 in Dubai, die in december van dit jaar wordt gehouden.
Als politiek document biedt Laudate Deum twee politieke verklaringen van formaat. De Verenigde Arabische Emiraten waren de locatie van een belangrijk initiatief van dit pontificaat, de “Verklaring over Menselijke Broederschap“, ondertekend in Abu Dhabi in 2019 – een handvest voor christelijk en islamitisch getuigenis van de eenheid van het menselijk ras en de oproep tot gemeenschap en broederschap. Toch merkt zelfs paus Franciscus de absurditeit op van het houden van een klimaatveranderingsconferentie in Dubai, een petrostaat “die bekend staat als een grote exporteur van fossiele brandstoffen” waar “gas- en oliebedrijven nieuwe projecten plannen om hun productie verder op te voeren” (53).
Laudate Deum eindigt met een stukje pauselijke diplomatie, waarmee de Heilige Vader zijn China-beleid van ‘geen ontmoedigende woorden over het communistische regime’ manifesteert. Het wereldwijde klimaatbeleid wordt voornamelijk in Peking bepaald, aangezien China meer koolstofemissies genereert dan Noord-Amerika en Europa samen; China’s grootste staalproducent genereert meer emissies dan heel Pakistan.
Opdat Laudate Deum niet wordt gezien als een uitdaging aan het adres van China, maakt paus Franciscus duidelijk dat dit niet het geval is: “Bedenk dat de uitstoot per individu in de Verenigde Staten ongeveer twee keer zo groot is als die van individuen die in China wonen” (72). Het is een kwestie van “de onverantwoordelijke levensstijl die verbonden is met het westerse model”; een perfect verdedigbare politieke bewering, maar geen wetenschappelijke. Ongeacht hoe de klimaatcrisis zich heeft ontwikkeld, hij zal in Peking worden opgelost, of helemaal niet.
“Loof God is de titel van deze brief,” eindigt paus Franciscus (73). “Want wanneer mensen beweren Gods plaats in te nemen, worden ze hun eigen ergste vijand.”
De zwakte van Laudate Deum is dat menselijke berekeningen de plaats hebben ingenomen van de theologie, de dingen van God.
Pater Raymond J. de Souza
Over Pater Raymond J. de Souza: Pater Raymond J. de Souza is de oprichter en redacteur van Convivium magazine.
Vertaling: EWTN Lage Landen (AV)
Wilt u meer artikelen lezen van de geestelijke, journalist Father Raymond J. de Souza? Klik dan hier
