Tien lessen uit het laatste interview met paus Franciscus

Pater Raymond J. de Souza

Het recente veelomvattende, 90 minuten durende interview dat paus Franciscus gaf aan het radiostation van de Spaanse bisschoppenconferentie (Radio COPE), oogstte brede aandacht voor zijn opmerkingen over zijn gezondheid en mogelijk aftreden, maar dat was niet het belangrijkste deel van de opmerkingen van de Heilige Vader.

Hier zijn 10 conclusies uit het interview.

Horizontale horizonten

Hoewel het interview plaatsvond tussen religieuze mensen, in een religieuze setting en over verschillende kerkelijke onderwerpen, werd het gekenmerkt door een zekere alledaagse horizon. God kwam er niet veel in voor. Gezondheid, financiën, bestuur, reizen en klimaatverandering kwamen aan bod. Het conceptuele kader van het interview was, dat de Heilige Vader het hoofd is van een instelling van enig sociologisch belang, niet de universele herder van de Kerk die door Jezus Christus is gesticht. Carlos Herrera interviewde paus Franciscus, zoals men de secretaris-generaal van de Verenigde Naties of de president van een land zou doen.

Het is een wijdverbreid fenomeen om het pontificaat van Franciscus te beschouwen in binnen wereldlijke termen, waarbij het geloof alleen in beschouwing wordt genomen m.b.t. zijn horizontale impact. Dat lijkt een slechte dienst aan een paus die, in dit interview, benadrukt dat het handvest van zijn pontificaat Evangelii Gaudium is, de Vreugde van het Evangelie!

Pauselijke gezondheid en ontslag

Het interview begon met vragen over het herstel van de paus van zijn darmoperatie, eerder deze zomer. De Heilige Vader zei, dat zijn leven weer helemaal normaal is – zelfs beter, want hij kan nu eten wat hij wil.

Hij zei dat de kwestie van aftreden “nooit in zijn hoofd is opgekomen”, ondanks enkele speculaties in de pers. De enorme impact van Benedictus XVI’s troonsafstand is blijkbaar nog niet volledig in het leven van de Kerk doorgedrongen. Onvermogen is niet langer de reden om af te treden; elke reden volstaat.

De troonsafstand van Benedictus was geheel zonder precedent, want geen enkele paus is ooit afgetreden, zonder dat er sprake was van een crisis. Zijn toenmalige verklaring van “afnemende kracht” is gewoon te verwachten bij hen die het ambt voor het leven bekleden.  Benedictus’ verklaring achteraf, namelijk, dat hij de ontberingen van pauselijke reizen niet meer aankon, was nog raadselachtiger. Als jetlag een reden is om af te treden, dan is elke reden voldoende. Speculaties over pauselijke aftredingen om gezondheidsredenen, zoals gebruikelijk was in de laatste jaren van Johannes Paulus II, gaan uit van een verband dat er niet meer is.

De hermeneutiek van de breuk bekrachtigd?

Het belangrijkste deel van het interview ging over Traditionis Custodes (Bewakers van de Traditie), de recente regelgeving van de Heilige Vader die de viering van de “buitengewone vorm” of “traditionele Latijnse mis” beperkt. Sprekend over de toestemming die nu vereist is, zei paus Franciscus:

Na dit motu proprio, moet een priester die….wil vieren, toestemming vragen aan Rome. Een soort toestemming voor bi-ritualisme, die alleen door Rome wordt gegeven. [Net als] een priester die de mis zowel in de Oosterse als in de Latijnse ritus opdraagt, is hij bi-ritueel, maar met de toestemming van Rome.

Sinds de liturgische hervorming van Paulus VI heeft de Heilige Stoel erop aangedrongen – en in uitermate expliciete bewoordingen door Benedictus XVI -, dat de “gewone vorm” van de mis geen nieuwe “ritus” is, maar dezelfde Romeinse ritus. In zijn liturgische voorschriften noemde Benedictus XVI de oude Mis en de meer recente Mis twee “uitdrukkingen” of “vormen” van dezelfde Romeinse Ritus.

Dit standpunt heeft Rome hardnekkig verdedigd tegen personen van extreem progressieve snit die bleven volhouden, dat de oude vorm van de Mis was afgeschaft en op opbouwende wijze vervangen door de nieuwe vorm. Bepaalde traditionalistische segmenten deelden die analyse, maar betreurden haar. Het betrof wat Benedictus XVI de “hermeneutiek van de breuk” noemde, een onjuiste benadering van Vaticanum II en de daaropvolgende hervormingen.

Spreken over de oudere mis als een andere ritus, zoals de Byzantijnse ritus of de Syro-Malabar ritus, heeft het Vaticaan nooit gedaan in de bijna 60 jaar sinds Vaticanum II. Dat Paus Franciscus dit nu doet is een zaak van gewicht, als het inderdaad het weloverwogen onderricht van de Heilige Stoel weerspiegelt, en niet slechts een terloopse opmerking van de Heilige Vader.

De paus en Poetin

Het meest opgevallen deel van het interview was het door elkaar halen door paus Franciscus van opmerkingen van Vladimir Poetin en Angela Merkel over Afghanistan.

Tijdens een Russisch-Duitse topontmoeting in augustus heeft Poetin een felle aanval gelanceerd op het NAVO-beleid in Afghanistan sinds 2001, dat poogde er democratie en mensenrechten te verspreiden. Paus Franciscus dacht, dat Merkel had gezegd wat in werkelijkheid Poetin had gezegd, en prees “haar” scepticisme over de kwestie of democratie en mensenrechten mogelijk waren voor het Afghaanse volk.

Afgezien van plaatsvervangende schaamte over het alles volledig door elkaar halen, nodigen de opmerkingen ook uit tot nader onderzoek. Is de Heilige Vader van mening, dat democratie en mensenrechten niet universeel toepasbaar zijn, en dat de islamitische cultuur en geschiedenis van Afghanistan op de een of andere manier daar niet toe in staat is? Dat is onwaarschijnlijk, want dat standpunt zou, bijvoorbeeld,  in strijd zijn met de leer van paus Johannes XXIII in Mater et Magistra (1961) en Pacem in Terris (1963) en met de Centesimus Annus van paus Johannes Paulus II (1991).

Bovendien werpt het feit, dat paus Franciscus het denken van Poetin (onbewust) heeft geprezen, licht op het buitenlands beleid van de Heilige Vader, dat in Syrië en Oekraïne nogal wat vriendelijker is geweest voor Poetin, dan men normaal zou verwachten. Misschien is er meer geestverwantschap in dit geval dan eerder gedacht.

Wat de Paus weet

De Heilige Vader bevestigde, dat hij (snel) slechts één Italiaanse krant leest en geen televisie kijkt. Gezien het feit dat hij niet weet, hoe hij een computer moet gebruiken – een bekentenis uit zijn eigen mond – rijst wel de vraag hoe paus Franciscus weet, wat hij weet.

Het is geen nieuwe vraag. In zijn interviewboek uit 2010, Licht der wereld, werd duidelijk, dat Benedictus XVI zich realiseerde, hoe ernstig sommige controverses werden, toen hij erover las in de Duitse pers. In de tijd van Johannes Paulus II wisten schrijvers, dat een publicatie krijgen in het katholieke weekblad van Krakau betekende, dat de Heilige Vader het misschien zou lezen.

Dus wie vertelt de paus wat hij weet als hij van bijna alle media is afgesneden? Hoe weet hij wat hij weet over immigratie, klimaatverandering, de Latijnse mis en andere onderwerpen die in het interview aan bod komen? Dat wil niet zeggen dat de paus niet op de hoogte is; hij heeft veel mensen die hem informeren. Maar wie zijn dat, en wat vertellen ze hem?

Het principe van ‘Geen Voorbereiding’

Met betrekking tot zijn reis naar Hongarije, zei paus Franciscus, dat hij “niet wist” welke Hongaarse wereldlijke leiders hij zou ontmoeten, ondanks dat juist dat agendapunt onderwerp was van langdurige en gespannen onderhandelingen, gezien de antipathie van de Heilige Vader tegen de agenda van premier Victor Orban. Over wat er tijdens zo’n ontmoeting zou kunnen gebeuren, onthulde paus Franciscus, dat hij in principe niet van tevoren voorbereidt wat hij zou kunnen zeggen.

Een van mijn handelwijzen is om niet te werk te gaan volgens een script: Als ik voor een persoon sta, kijk ik hem in de ogen en laat ik de dingen eruit komen. Het komt niet eens in me op, om na te denken over wat ik ga zeggen als ik bij hem ben, van die potentiële toekomstige situaties die me niet helpen. Ik hou van het concrete; nadenken over mogelijke toekomstige situaties doen je verstrikt raken in een warboel, dat is niet goed voor je.

In aansluiting op de eerdere vraag, wie bepaalt wat de Heilige Vader te horen krijgt over het nieuws, nodigt deze onthulling uit tot nog meer vragen, over hoe de diplomatieke diensten van het Vaticaan voorbereidingen treffen voor degenen die de Paus ontmoeten.

Dialoog omwille van de dialoog in China

In antwoord op een vraag over de geheime overeenkomst van het Vaticaan met de Chinese communistische partij over de benoeming van bisschoppen, weigerde paus Franciscus de overeenkomst op grond van haar verdiensten te verdedigen. Het beste waarop gehoopt kon worden, was dialoog omwille van de dialoog, zei hij:

China is niet gemakkelijk, maar ik ben ervan overtuigd, dat we de dialoog niet moeten opgeven. Je kunt misleid worden in de dialoog, je kunt fouten maken, dat alles … maar het is de weg. Geslotenheid is nooit de weg. Wat tot nu toe in China is bereikt, was op zijn minst dialoog … enkele concrete dingen zoals de benoeming van nieuwe bisschoppen, langzaam. … Maar dit zijn ook stappen waar men vraagtekens bij kan zetten, en de resultaten aan de ene of de andere kant.

Gezien het feit dat kardinaal Pietro Parolin de diplomatieke prestatie van de Chinese overeenkomst heeft aangeprezen, ondanks de toenemende kritiek, waren de lauwe opmerkingen van de Heilige Vader een nogal opmerkelijk niet-ondersteunen en van een van de meest belangrijke beslissingen van het pontificaat.

Heimwee naar een mislukt beleid

Het falen van het China-beleid van de Heilige Stoel, dat nu voor iedereen zichtbaar is in de afschaffing van de godsdienstvrijheid in zowel China als Hong Kong, kan beter worden verklaard door de herinneringen van de Heilige Vader aan kardinaal Agostino Casaroli.

Voor mij is de sleutelfiguur in dit alles, die mij helpt en inspireert, kardinaal Casaroli. Casaroli was de man  aan wie Johannes XXIII de opdracht gaf bruggen te slaan naar Centraal Europa.

Kardinaal Casaroli was de architect van de Ostpolitik van Paulus VI, de poging van het Vaticaan om akkoorden te sluiten met de communistische regimes van het Sovjet-imperium. Johannes Paulus II verhief de capabele Casaroli tot staatssecretaris, maar terwijl hij kardinaal Casaroli zijn grotendeels ineffectieve onderhandelingen achter de schermen met tirannen liet voortzetten, lanceerde Johannes Paulus een frontale aanval, te beginnen met zijn bezoek aan Polen in 1979.

Dat paus Franciscus nostalgische zou doen over kardinaal Casaroli, in antwoord op een vraag over China, verklaart waarom de Heilige Stoel herhaalt tegenover Peking, wat bij Moskou mislukt is.

Immigratiebeleid verduidelijkt

Als er één kwestie is waarmee paus Franciscus in de publieke opinie wordt geïdentificeerd, dan is het wel de opvang van migranten en vluchtelingen en een opengrenzen-beleid. Zijn publieke confrontaties met de regering Trump gingen voornamelijk over immigratie.

Hoewel paus Franciscus voorstander is van een ruimhartige opvang van vluchtelingen en migranten, is hij geen voorstander van een opengrenzen-beleid. Hij zei dat jaren geleden, bij zijn terugkeer uit Zweden, toen hij dat land prees voor het beperken van immigratie tot alleen diegenen die ze redelijkerwijs konden integreren. Hij maakte hetzelfde punt in dit interview:

Mijn antwoord zou het volgende zijn: ten eerste, met betrekking tot migranten, vier houdingen: verwelkomen, beschermen, vooruit helpen en integreren. En wat dat laatste betreft: als je ze verwelkomt en ze thuis aan hun lot overlaat en ze niet integreert, dan zijn ze een gevaar, omdat ze zich vreemden voelen. …

De landen moeten heel eerlijk zijn tegenover zichzelf en nagaan hoeveel zij er kunnen opnemen en tot welke aantallen, en hier is de dialoog tussen de naties belangrijk. Vandaag de dag kan het migratieprobleem niet door één land alleen worden opgelost en is het belangrijk om met elkaar in gesprek te gaan en te kijken “ik kan zo ver gaan…”, “ik heb meer mogelijkheden” of niet; “structuren van integratie zijn geldig of niet geldig”, enzovoort.

Politieke doeleinden van pauselijke reizen

Paus Franciscus bevestigde, dat hij in november de klimaattop van de V.N. in Glasgow zal bijwonen. Hij maakte van de gelegenheid gebruik om te overdenken, dat het zijn bezoek aan het Europees Parlement in Straatsburg in 2014 was, dat hem ertoe bracht het schrijven van Laudato Si te versnellen, zodat het de klimaattop van Parijs van 2015 zou beïnvloeden. De reis naar Glasgow zal van hetzelfde karakter zijn, een pauselijk bezoek met een expliciet politiek, in plaats van pastoraal, doel.

Bron: Ten Takeaways from Pope Francis’ Latest Interview| National Catholic Register (ncregister.com)