8 december 2025 – Toen paus Pius IX op 8 december 1854 de leer van de Onbevlekte Ontvangenis van de Maagd Maria uitriep, liet hij een gouden kroon toevoegen aan de mozaïek van Maria, Onbevlekte Maagd, in de Koorkapel van de Sint-Pietersbasiliek. Foto: Daniel Ibañez/CNA
CNA-personeel, 13:00 uur GMT+1.
Op 8 december viert de Katholieke Kerk de hoogfeest van de Onbevlekte Ontvangenis — een voorname feestdag in de liturgische kalender van de Kerk en één die indirect raakt aan een vaak verkeerd begrepen maar belangrijk stuk Kerkelijk dogma.
Het hoogfeest is het patroonfeest van de Verenigde Staten en markeert de erkenning van de heilige Moeder’s vrijheid van de erfzonde, waarvan de Kerk leert dat zij deze vanaf het moment van haar conceptie verkreeg.
Het Katholiek Catechismus stelt dat Maria “verlost was vanaf het moment van haar conceptie” (Nr. 491) om “vrijelijk haar geloofsinstemming te kunnen geven aan de aankondiging van haar roeping” (Nr. 490).
Het dogma werd door de eeuwen heen betwist en uitgedaagd door protestanten, wat paus Pius IX ertoe bracht het te bevestigen in zijn encycliek uit 1854 Ineffabilis Deus, waarin hij ondubbelzinnig stelde dat Maria “voorzien werd van de genade van de Heilige Geest en bewaard bleef van de erfzonde” bij haar conceptie.
Ineffabilis Deus behoort tot de pauselijke uitspraken die theologen al lange tijd als “onfeilbaar” beschouwen. Maar wat betekent pauselijke onfeilbaarheid in de context en geschiedenis van de Kerk?
Gedefinieerd door het Eerste Vaticaans Concilie in 1870
Hoewel kerkhistorici beweren dat talrijke pauselijke uitspraken door de eeuwen heen mogelijk als onfeilbaar kunnen worden beschouwd onder deze leer, werd het concept zelf pas halverwege de 19e eeuw volledig door de Kerk gedefinieerd.
In haar eerste dogmatische constitutie over de Kerk van Christus, Pastor Aeternus, stelde het Eerste Vaticaans Concilie dat de paus, wanneer hij “in het uitoefenen van zijn ambt als herder en leraar van alle christenen, krachtens zijn hoogste apostolische gezag,” en terwijl hij “een leer inzake geloof of zeden definieert die door de gehele Kerk moet worden aangehouden,” beschikt over de onfeilbaarheid die Jezus “zijn Kerk wilde schenken bij het definiëren van leerstukken over geloof of zeden.”
Vader Patrick Flanagan, universitair hoofddocent theologie aan de St. John’s University, vertelde aan CNA dat de leer van pauselijke onfeilbaarheid “niet over het karakter van de paus gaat.”
“De paus is mens,” zei Flanagan. “Met andere woorden, hij is feilbaar. Hij kan zondigen en fouten maken in wat hij zegt over alledaagse zaken.”
Toch, in “zeldzame historische, nauw omschreven momenten” wanneer de paus “zijn gezag uitoefent als de hoogste leraar van de Kerk door het Petrijnse ambt” en “ex cathedra” spreekt, wordt hij door de Heilige Geest geleid om “onbetwistbare waarheden” over geloof en zeden te spreken, aldus Flanagan.
Flanagan benadrukte de vier specifieke criteria waaraan een pauselijke uitspraak moet voldoen om als onfeilbaar te worden beschouwd. Ten eerste moet de paus spreken “in zijn officiële hoedanigheid als hoogste pontifex,” en niet informeel of onvoorbereid.
De leer moet bovendien gaan over een zaak van geloof of zeden. “Geen enkele paus zou ex cathedra spreken over wetenschappelijke, economische of andere niet-religieuze onderwerpen,” zei Flanagan.
De uitspraak moet ook “uiterlijk duidelijk en definitief” zijn, en “bedoeld zijn om de gehele Kerk te binden als een kwestie van goddelijke en rooms-katholieke geloofswaarheid.”
John P. Joy, hoogleraar theologie en decaan van de faculteit aan St. Ambrose Academy in Madison, Wisconsin, vertelde aan CNA dat de leer deels herkenbaar is door het lezen van Matteüs 16:19.
In dat passage zegt Christus tegen Petrus, de eerste paus: “Ik zal u de sleutels geven van het koninkrijk der hemelen. Wat u op aarde zult binden, zal ook in de hemel gebonden zijn, en wat u op aarde zult loozen, zal ook in de hemel geloozen zijn.”
“Een deel van wat Jezus hier belooft, is dat Hij in de hemel alle oordelen die Petrus op aarde velt, zal bekrachtigen en bevestigen,” zei Joy.
“Dus wanneer Petrus (of een van zijn opvolgers) als het ware de sleutel omzet, dat wil zeggen, wanneer hij expliciet verklaart dat alle katholieken verplicht zijn iets op aarde te geloven, dan hebben wij de woorden van Jezus die ons verzekeren dat God zelf ons zal binden aan het geloven van hetzelfde in de hemel,” zei hij.
Hoewel het concept van pauselijke onfeilbaarheid algemeen bekend is en een soort popcultuurreferentie is geworden, lijkt het aantal keren dat een paus iets onfeilbaar heeft verklaard relatief klein te zijn.
Theologen en historici zijn het niet altijd eens over welke pauselijke uitspraken door de eeuwen heen als onfeilbaar kunnen worden beschouwd. Joy wees op de Onbevlekte Ontvangenis, alsmede op paus Pius XII’s verklaring over de Tenhemelopneming van de Heilige Maagd in 1950, als twee van de bekendste voorbeelden.
Hij verwees ook naar talrijke andere uitspraken, zoals paus Benedictus XII’s Benedictus Deus uit 1336 en paus Leo X’s Exsurge Domine uit 1520, als onfeilbare uitspraken.
Flanagan merkte op dat er “geen officiële lijst” bestaat van pauselijke onfeilbare uitspraken. Dergelijke verklaringen zijn “zeldzaam,” zei hij. “Een paus roept zijn buitengewone magisteriële bevoegdheden spaarzaam aan.”
Wanneer katholieken een pauselijke onfeilbare uitspraak vertrouwen, benadrukte Joy, “stellen zij hun geloof niet in de paus alsof hij een orakel van waarheid of een bron van goddelijke openbaring is.”
“We stellen ons geloof veeleer in God, van wie wij vast geloven dat Hij zal ingrijpen om elke paus tegen te houden die in de verleiding zou kunnen komen om een valse leer definitief uit te spreken,” zei hij.
Gerelateerd
