HEILIGEN EN KUNST: De voorloper van Christus stierf omdat hij de heiligheid van het huwelijk verdedigde.
John Grondelski; Blogs; 29 augustus 2022
Volgens de traditie werd op de dag van vandaag Johannes de Doper onthoofd. Op deze datum herdenken we zijn martelaarschap. Het verslag van zijn moord vormt het evangelie van vandaag: Marcus 6:17-29.
Johannes de Doper was natuurlijk een sleutelfiguur in de aankondiging van de komst van Jezus. Hij vergezelt ons een groot deel van de adventstijd. Maar zijn komst in en zijn vertrek uit deze wereld – zijn conceptie en dood – zijn niet slechts historische herinneringen aan zijn “bereiden van de weg van de Heer”. Ze spreken heel direct tot vandaag.
Johannes’ conceptie herinnert ons aan een waarheid die van toepassing is op ieder kind dat ter wereld komt. Ooit sprak men over zwangerschap en bevalling als een “wonder” en een “gezegende toestand”. In het geval van Zacharia en Elisabeth, die vanwege haar leeftijd “onvruchtbaar” werd geacht (Lucas 1:7, 36), was het wonderbaarlijk. In het geval van Jezus, die door Maria werd ontvangen zonder verlies van haar maagdelijkheid (Lucas 1:31-35), was dat zelfs nog meer het geval. Maar aangezien geen mens een ziel kan scheppen, maar alleen kan bijdragen aan het lichaam dat door die ziel bezield leven krijgt, is elk kind dat ter wereld komt een wonder.
Johannes begroet Jezus zelfs nog voor hij geboren is: “Zodra uw groet mijn oren bereikte, sprong de baby in mijn schoot op van vreugde” (Lucas 1:44) kondigt Elisabeth aan Maria aan. Dat “klompje weefsel” dat God al in de baarmoeder kende voordat Hij je vormde (Jeremia 1:5), kondigt Christus aan. Generaties christenen die deze passage lazen en mediteerden over de Visitatie, dachten erover na hoe Johannes Jezus al herkent. Het is veelzeggend, dat we in onze tijd die passage zo moeten lezen dat zelfs degenen die zich “christen” noemen, doen voorkomen alsof ze ontkennen welke feiten Maria en Elizabeth kenden over het prenatale leven.
Zoals Johannes’ intrede in de wereld al hedendaagse kwesties aanroert, zo ook zijn uittrede. Even zo’n 30 jaar vooruitspoelen. Johannes heeft een “doop van bekering” gepredikt langs de rivier de Jordaan. Hij paste zijn boodschap aan bepaalde luisteraars aan. De tollenaars werd verteld dat ze niet vals moesten spelen (Lucas 3:13). Wie meer had, moest delen met wie minder had (3:11). Soldaten werd verteld geen meineed te plegen of te intimideren (3:14b).
En de leider werd verteld het huwelijk te respecteren, in het bijzonder, niet naar bed te gaan met zijn gescheiden schoonzus (3:19). En daarvoor “sloot Herodes Johannes op in de gevangenis” (Lucas 3:20).
“Herodes” is Herodes Antipas, één van de drie zonen van Herodes de Grote. Herodes de Grote, die Jezus in zijn kinderjaren probeerde te vermoorden, had drie jongens die het overleefden (hij vermoordde ook zijn vrouw en enkele kinderen). De Romeinen maakten van de drie jongens “tetrarchen”, zoiets als regionale bestuurders. Herodes Antipas regeerde over Galilea. We kwamen hem dit jaar in de vastentijd tegen, omdat de heilige Lucas vermeldt dat Pilatus het proces tegen Jezus naar hem doorschoof.
Johannes, die “de waarheid sprak tegen de macht” voordat elites dat modieus vonden, sloot de heerser niet uit van zijn morele kritiek. Herodes hield duidelijk van de dames, waaronder Herodias, de vrouw van zijn broer Filippus, en haar bevallige jonge dochter, Salome. De ambitieuze Herodias scheidde van Filippus en Herodes van zijn vrouw, Phasaelis. Johannes beschuldigde Herodes in het openbaar van immoraliteit, omdat het voor zichzelf nemen van de vrouw van een nog levende broer expliciet veroordeeld werd in de Bijbel (Leviticus 20:21).
Heersers denken graag dat zij boven de wet staan, vooral boven de wet van God. Dus belandde Johannes in de gevangenis.
Zoals het Evangelie ons vandaag vertelt, “luisterde” Herodes “graag” naar Johannes, ook al was hij “verbijsterd” over zijn boodschap. Herodes was bereid om te luisteren, maar niet om het op te volgen. Hij is als de persoon die hoort wat de Kerk leert, wat zijn geweten verontrust. Maar het stoort hem niet genoeg om te veranderen wat hij doet, en soms wekt het juist een tegenreactie op tegen de leer. Toen, net als nu, was dit vooral het geval op het gebied van seks: geconfronteerd met de Bijbelse en morele waarheid, doet de persoon met een onrustig geweten alsof zijn geweten in vrede is. Hij doet alsof niet hij of zij moet veranderen, maar de leer: het probleem is de boodschap en de boodschapper, niet het gedrag van de toehoorder.
Johannes stierf omdat hij de heiligheid van het huwelijk verdedigde. Hij stierf omdat “ ‘liefde’ niet liefde is” en zelfs huwelijk en seks categorieën met een morele aansprakelijkheid zijn. Omdat hij eiste dat de elite zich zou voegen naar de wet van God, en ‘de Wet’ niet op maat zou worden gesneden naar hun “keuzes” en “levensstijlen”, moest hij sterven.
De boodschap van Johannes zou tegenwoordig net zoveel tegenstand oproepen als in de tijd van Herodes, omdat er vandaag de dag net zoveel mensen zijn die de waarheid over het huwelijk zouden ontkennen als toen. Misschien hakken ze je hoofd er niet meer af, maar ze snijden je zeker af van sociale status, banen, promotie en de vrijheid om de waarheid te spreken.
Ja, Johannes de Doper zou zich in het Westen net zo “thuis” voelen als in de vesting van Machaerus, waar hij volgens de overlevering werd onthoofd.
De dood van Johannes is afgebeeld door de Silezische schilder Bartholomeus Strobel (1591-c.1650). Zijn “Feest van Herodes met de onthoofding van Johannes de Doper” dateert uit het begin van de dertiger jaren van de zeventiende eeuw. Dit enorme olieverfschilderij (9 bij 30 voet) is te zien in het Prado Museum van Madrid.
Een “Silezische” kunstenaar? Strobel werd geboren in wat nu de zuidwestelijke Poolse stad Wrocław (WROT-slaf) is. Op verschillende tijdstippen in de geschiedenis stond het bekend als de Duitse stad Breslau.
Het gebied tussen Wrocław en wat nu de Duitse grens is, dat zich uitstrekt tot aan de Tsjechische grens, staat bekend als “Neder-Silezië” (Dolny Śląsk). Het is een intrigerende mengeling van Poolse en Duitse cultuur met zijn eigen inheemse elementen, zoals ik ontdekte van mijn priester-neef, die al meer dan 50 jaar pastoor is in die regio. Father Józef Frąc, die net als mijn familie uit de berggebieden van Zuid-Polen komt, kwam in het toenmalige aartsbisdom Wrocław toen hij in 1964 tot priester werd gewijd, omdat onze geboortestreek rijk was aan priesters en die gebieden in West-Polen arm aan priesters. We hebben samen rondgetoerd langs vele juweeltjes van kerken in die regio, die duidelijk de plaatselijke cultuur tentoonstellen waarin Poolse en Duitse elementen samenkwamen. Het is een bezoek waard, of je nu in Polen bent of alleen vanuit Praag naar het noorden gaat.
Strobel werkte in heel Duitsland tot het uitbreken van de Dertigjarige Oorlog hem dwong asiel aan te vragen in Polen: terwijl West-Europeanen elkaar uitmoordden omwille van religie, was het 17de-eeuwse Polen “een staat zonder staken” (redactie: vermoedelijk een woordspeling; letterlijk ’staken om mensen op te spietsen’, maar figuurlijk ook ‘iets dat op het spel staat’) – zoals historicus Janusz Tazbir het uitdrukte. Strobel werd als protestant geboren, maar stierf als bekeerd katholiek.
Het is waarschijnlijk dat “Feest van Herodes” is gemaakt in opdracht van de Poolse koning Władysław IV Vasa, die Strobel tot hofschilder benoemde.
“Feest van Herodes” is anachronistisch. Terwijl de evangeliën ons vertellen dat het naar aanleiding van Salome’s dans tijdens Herodes’ wellustige verjaardagsfeest was, dat hij beloofde het meisje alles te geven wat ze maar wilde (en dat was het hoofd van Johannes op een schotel), wordt dit verjaardagsfeest duidelijk bevolkt door Salome, Herodias, Herodes en de feestgangers ‘in renaissance-stijl’.
Ongeveer een derde van rechts ligt het hoofd van Johannes op een schotel. Herodes deinst achteruit. Ik weet niet zeker wie Salome is: het meisje dat naar het hoofd wijst of het meisje dat het dienblad draagt – het valt te betwijfelen of een koninklijke stiefdochter schalen zou ronddragen. Het aantal gasten dat naar buiten kijkt, zorgt ervoor dat de kijker het verder kleine hoofd van Johannes ziet.
De rest van Johannes bevindt zich helemaal rechts. Zijn hoofdloze torso ligt op de grond, een vrouw treurt om hem. Een beul lijkt achterover te leunen, kijkend naar een andere oude vrouw die een wensbotje in haar handen lijkt te hebben. Terwijl de elites eten, drinken en vrolijk hun “overwinning” vieren, rouwt een veel kleinere groep om de man die de waarheid verdedigde.
Commentatoren op het schilderij merken op dat, naast de Bijbelse gasten, ook enkele politieke figuren uit het Midden-Europa van Strobel’s tijd herkenbaar zijn.
De afbeelding bovenaan dit artikel is een detail van het rechter derde deel van het werk; het volledige schilderij is hier te zien:
John Grondelski: John M. Grondelski (Ph.D., Fordham) is voormalig associate dean van de School of Theology, Seton Hall University, South Orange, New Jersey. Hij is vooral geïnteresseerd in moraaltheologie en het denken van Johannes Paulus II. Opmerking: Alle meningen die in zijn bijdragen in het National Catholic Register worden geuit, zijn uitsluitend die van de auteur.
Bron: The Passion of St. John the Baptist| National Catholic Register (ncregister.com)
Keywoorden: | Adventstijd | Bartholomeus Strobel | Bekering | Bezoek Maria aan Elisabeth | Christelijk huwelijk | Doop van bekering | H.Johannes de Doper | John M. Grondelski | H.Huwelijk | Lucas 1 | Marcus 6 | Martelaarschap | Moraliteit | Morele waarheid | NCRegister | Pastoor Mennen |
Wilt u meer lezen over bijvoorbeeld ‘H.Johannes de Doper,’? Klik dan hier , of gebruik één van de andere ‘tags’ boven aan dit artikel
Red.: wilt u wat Pastoor Mennen schreef naar aanleiding van de gedenkdag van H.Johannes de Doper, 29 Augustus? Hij windt er geen doekjes om. Klik voor het artikel hier – zeg me wie uw vrienden zijn. Fortes in fide, sterk in geloof.
220829 | [XLS000] |
